Nowelizacja jest pochodną konieczności zmian poprzez zapewnienie słabszej stronie umowy większego zakresu ochrony wskutek wyzysku. Ochrona ta ma zostać zwiększona poprzez rozszerzenie katalogu przesłanek wyzysku oraz przyznanie stronie pokrzywdzonej prawa wyboru, tj. żądania zmniejszenia swego świadczenia lub zwiększenia należnego jej świadczenia bądź unieważnienia umowy.
Nowe uprawienia
Regulacja art. 388 KC kształtuje uprawnienia strony umowy, która padła ofiarą wyzysku. Poprzednie brzmienie przepisu mówiło, że osoba, która poprzez swoje niedoświadczenie, niedołęstwo lub przymusowe położenie zawarła umowę, w której jej świadczenie rażąco przewyższało świadczenie drugiej strony, mogła żądać zmniejszenia swojego świadczenia lub zwiększenia należnego jej świadczenia, a w wypadku gdy jedno i drugie byłoby nadmiernie utrudnione, mogła żądać unieważnienia umowy.
Rozszerzony katalog przesłanek wyzysku
Na skutek nowelizacji, rozszerzony został katalog przesłanek wyzysku poprzez dodanie „braku dostatecznego rozeznania co do przedmiotowej umowy”, przez co rozumieć należy sytuację, w której osoba nie ma wystarczającej wiedzy, by rozważyć sensowność i skutki zawarcia konkretnej umowy. Niemniej, należy podkreślić, że nie każdy brak rozeznania będzie skutkował uznaniem, że doszło do wyzysku. Powołanie się bowiem na taką okoliczność, nie powoduje automatycznie jego uwzględnienia.
Swobodny wybór roszczenia
Dużą zmianą jest wprowadzenie uprawnienia pozwalającego stronie wyzyskiwanej na swobodny wybór roszczenia pomiędzy zmniejszeniem swojego świadczenia lub zwiększeniem świadczenia jej należnego a żądaniem unieważnienia umowy. Ustawodawca zrównał zatem uprawnienie do żądania wyrównania świadczenia z żądaniem unieważnienia umowy. W poprzednim stanie prawnym w większości przypadków dochodziło do wyrównywania świadczeń, rzadziej do unieważnień umów, zatem w większości przypadków, w sytuacji wyzysku, umowy pozostawały ważne. Warto wspomnieć, że unieważnienie umowy skutkuje obowiązkiem zwrotu tego, co strony sobie świadczyły.
Doprecyzowano termin „rażący stopień przewyższenia”
Nowelizacja wprowadziła również doprecyzowanie określenia „rażącego stopnia przewyższenia”, wprowadzając domniemanie, zgodnie z którym jeżeli wartość świadczenia jednej ze stron w chwili zawarcia umowy przewyższa co najmniej dwukrotnie wartość świadczenia wzajemnego, domniemywa się, że przewyższa je w stopniu rażącym.
Dodatkowo wydłużony został termin na zgłoszenie naruszenia i dochodzenie roszczeń z tytułu wyzysku, z dwóch do trzech lat, przy czym dla konsumentów przewidziano okres 6 lat od momentu zawarcia umowy.
Jak wskazano w uzasadnieniu do projektu ustawy, nowelizacja ma przyczynić się do objęcia sankcjami takich działań, które do tej pory nie mogły być zakwalifikowane jako wyzysk. Wśród nich wskazać należy na proceder nakłaniania osób starszych do nabywania rzeczy ruchomych codziennego użytku po zawyżonych cenach, problem umów o tzw. pożyczki chwilowe, udzielanych przez instytucje parabankowe, umów pożyczek, w których zabezpieczeniem niskiej kwotowo pożyczki jest przeniesienie własności nieruchomości o wielokrotnie wyższej wartości, oraz o umowy franczyzy, które zastrzegają nieproporcjonalnie duże świadczenia od franczyzobiorców. Nowe brzmienie przepisu regulującego instytucję wyzysku może zatem przyczynić się do częstszego korzystania przez osoby faktycznie wyzyskane ze środków ochrony prawnej swoich interesów.
Autor: Milena Hęglewicz, radca prawny Russell Bedford Poland
