7 lipca 2022 Sejm przyjął kontrowersyjny projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw (Druk Sejmowy nr 2024)[4]. 4 sierpnia bieżącego roku Senat go odrzucił, jednak można spodziewać się, iż projekt wejdzie w życie. Sprawozdaniem z 5 sierpnia 2022 r. Sejmowa Komisja Nadzwyczajna do Spraw Zmian w Kodyfikacjach wniosła bowiem do Sejmu wniosek o odrzucenie uchwały Senatu.
Prace nad nowelizacją Kodeksu karnego były już przez nas opisywane w artykule „Zaostrzenie kar w kodeksie karnym. Najbardziej kontrowersyjne zmiany”, gdzie wskazywaliśmy, że rządowy projekt zakłada m. in. wydłużenie kary terminowego pozbawienia wolności do 30 lat, wprowadzenie instytucji przepadku pojazdu lub jego równowartości, uzależnienie możliwości zastosowania instytucji małego świadka koronnego od wniosku prokuratora oraz zmianę w zakresie sądowych dyrektyw wymiaru kary.
Obniżenie wieku odpowiedzialności karnej
Jedna z bardziej kontrowersyjnych zmian zawarta jest już na samym wstępie projektu. Art. 1 pkt 1 b) projektu proponuje dodanie do art. 10 Kodeksu karnego § 2a, który przewidywałby obniżenie wieku odpowiedzialności karnej za przestępstwa z art. 148 § 2 i 3 k.k. Granica ta wynosi obecnie 15 lat, a zmiana miałaby polegać na obniżeniu jej do lat 14. Odnosząc się do omawianej propozycji należy zauważyć, że w uzasadnieniu do projektu nie wyjaśniono w istocie, dlaczego dotychczasowa granica 15 lat sprawcy oceniona została przez Projektodawcę jako nieadekwatna. W formułowanych przez ekspertów zastrzeżeniach wskazuje się natomiast na niespójność systemową propozycji. Zgodnie z projektem 14-latek mógłby odpowiadać karnie, jednocześnie nie mogąc podjąć legalnie decyzji o udziale w kontaktach seksualnych czy nawet współdecydować o swoim leczeniu.
Bezwzględne dożywocie a prawa człowieka
Inna zmiana budząca co najmniej uzasadnione wątpliwości zawarta jest w art. 1 pkt 25) projektu, który przewiduje wprowadzenie tzw. „bezwzględnej” kary dożywotniego pozbawienia wolności. Przewidziane przez Projektodawcę rozwiązanie zakłada przyznanie sądom możliwości wymierzenia kary dożywotniego pozbawienia wolności z zakazem warunkowego zwolnienia sprawcy m. in. w przypadkach, gdy charakter i okoliczności czynu oraz właściwości osobiste sprawcy wskazują, iż jego pozostawanie na wolności spowoduje trwałe niebezpieczeństwo dla życia, zdrowia, wolności lub wolności seksualnej innych osób. Rozumiejąc społeczne oczekiwanie trwałej izolacji przestępców dopuszczających się najpoważniejszych przestępstw, należy wskazać, że zaproponowane rozwiązanie bezpośrednio narusza art. 3 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności (dalej EKPC), zgodnie z którym nikt nie może być poddany torturom ani nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu albo karaniu.
Na kanwie art. 3 EKPC w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka obowiązuje ugruntowana linia orzecznicza uznająca, że kara dożywocia musi przewidywać możliwość warunkowego zwolnienia skazanego z odbycia reszty kary[5]. Linia ta opiera się na założeniu, iż osoba odbywająca karę dożywotniego pozbawienia wolności może zostać zresocjalizowana.
Konflikt pomiędzy założeniami projektu a orzecznictwem ETPC sprowadza się zatem do konfliktu o zmienność natury człowieka. Projektodawca staje na stanowisku, że przynajmniej w stosunku do części osób można z góry ocenić, iż są one niezdolne do zmiany swojego zachowania, a tym samym zagrożenie jakie będą stwarzać dla społeczeństwa za 25, 50 czy 60 lat będzie pozostawało na tym samym, wysokim, poziomie. Założenie takie należy ocenić (nie wdając się w dyskusje o charakterze filozoficznym) jako co najmniej wątpliwe. Z jednej strony w uzasadnieniu projektu próżno szukać dowodów, które potwierdzałyby niezmienny charakter sprawców najpoważniejszych przestępstw. Z drugiej strony – Projektodawca uzasadnił swoją propozycję następująco (str. 38 uzasadnienia projektu) „O możliwości wyłączenia warunkowego przedterminowego zwolnienia z odbycia reszty kary dożywotniego pozbawienia wolności będzie decydować negatywna prognoza społeczno-kryminologiczna, tj. prognoza co do funkcjonowania skazanego w warunkach wolnościowych, nie zaś prognoza penitencjarna, tj odnosząca się do dalszego funkcjonowania skazanego w zakładzie karnym”. W tym kontekście należy zauważyć, że przedmiotowa prognoza społeczno-kryminologiczna będzie sporządzana na moment wyrokowania. Taka ocena, nawet najbardziej trafna, może się z czasem dezaktualizować. Z tego względu proponowane rozwiązanie należy ocenić negatywnie.
Szczególny typ przestępstwa – przygotowania do zabójstwa
Kolejną zmianą Kodeksu karnego, proponowaną w omawianym projekcie jest dodanie po art. 148 k.k. art. 148a k.k., który miałby penalizować zachowanie polegające na przyjęciu zlecenia zabójstwa człowieka w zamian za udzieloną lub obiecaną korzyść majątkową lub osobistą. W stosunku do projektu nowego przepisu podniesiono zarzut, że sprowadza się do ustanowienia odpowiedzialności karnej za samą tylko zgodę, a więc de facto za powzięcie przez człowieka zamiaru popełnienia przestępstwa[6]. Należy jednak zauważyć, że przyjęcie zlecenia w oczywisty sposób musi zostać uzewnętrznione przez adresata propozycji. W istocie zatem art. 148a k.k. wprowadzać będzie szczególny typ przestępstwa – przygotowania do zabójstwa.
Propozycję projektodawcy można natomiast ocenić negatywnie w perspektywie systemowej. Projekt zakłada bowiem jednocześnie dodanie do art. 148 k.k. § 5, który penalizowałby właśnie przygotowanie do zabójstwa. Co znamienne art. 148 § 5 k.k. oraz art. 148a § 1 k.k. przewidują identyczne granice zagrożenia karą (kara pozbawienia wolności od lat 2 do 15). W istocie zatem 148a k.k. stanowić będzie niepotrzebne superfluum – niepotrzebne powtórzenie niewnoszące nowej treści normatywnej.
W perspektywie omawianych zmian można stwierdzić, że ewentualne ich wejście w życie będzie miało doniosły charakter.
[1] Z pełnym tekstem ekspertyzy można zapoznać się pod adresem internetowym: https://kipk.pl/wp-content/uploads/2022/07/nowelizacja2022.pdf
[2] https://bip.brpo.gov.pl/pl/content/rpo-sejm-kodeks-karny-zaostrzenie-uwagi-senat
[3] https://www.hfhr.pl/wp-content/uploads/2022/07/druk-nr-762_uwagi-HFPC_fin.pdf
[4] Szczegółowy przebieg procesu legislacyjnego dostępny jest na stronie sejmu pod adresem internetowym: https://www.sejm.gov.pl/sejm9.nsf/PrzebiegProc.xsp?nr=2024
[5] Por. np. wyrok ETPC z 13 marca 2019 r., skarga nr 41216/13, Petukhov przeciwko Ukrainie.
[6] Por opinia Krakowski Instytut Prawa Karnego do nowelizacji str. 28.
Autor: Paweł Postolko
Adwokat, absolwent kierunku Prawo na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Jagiellońskiego, gdzie następnie ukończył Studia Podyplomowe Prawa Karnego Gospodarczego i Skarbowego. Z Kancelarią Russell Bedford związany od 2021 roku. Przedmiotem jego zainteresowań zawodowych jest prawo gospodarcze z uwzględnieniem problematyki karno-gospodarczej. Posiada praktyczne doświadczenie zawodowe w prowadzeniu spraw sądowych.
