Ideą fundacji rodzinnej jest założenie, że majątek rodzinny staje się własnością fundacji i jest formalnie odrębny od członków rodziny. Rozwiązanie to jest środkiem do celu, jakim jest funkcjonowanie przedsiębiorstwa przez wiele pokoleń i realizowanie wizji fundatora, przy jednoczesnym zapewnieniu środków finansowych zaspokajających potrzeby egzystencjonalne beneficjentów. Poza tym pozwoli to także przedsiębiorcy (fundatorowi) na wycofanie się z aktywnego prowadzenia działalności biznesowej bez utraty dochodów z działalności przedsiębiorstwa.
Jak wynika z obserwacji analogicznych rozwiązań przyjętych w innych krajach fundacje tego typu pozwalają na ograniczenie zagrożeń dla integralności majątku rodzinnego i płynności finansowej spółek, w których udziały są własności fundacji rodzinnej, przy jednoczesnym spełnianiu świadczeń dla beneficjentów fundacji.
Niezbędne formalności przy założeniu fundacji rodzinnej
Fundatorem będzie mogła być wyłącznie osoba fizyczna mająca pełną zdolność do czynności prawnych, która przekaże całość lub część swojego majątku fundacji rodzinnej. Fundację taką będzie można utworzyć na dwa sposoby: w akcie założycielskim albo w testamencie. W przypadku ustanowienia fundacji w testamencie, sporządzenie aktu założycielskiego i testamentu będzie wymagało zachowania formy aktu notarialnego pod rygorem nieważności. Fundacja rodzinna będzie mogła być założona przez więcej niż jedną osobę, także przez osoby niespokrewnione. Wyjątki w tym zakresie będą wprowadzane jedynie w przypadku ustanawiania fundacji rodzinnej na podstawie testamentu, ponieważ zgodnie z polskim prawem spadkowym nie ma możliwości sporządzania testamentów wspólnych.
Majątek fundacji powstały w wyniku przekazania go przez fundatora będzie stanowić fundusz założycielski, który nie powinien być niższy niż 100 000 zł.
Poza dokumentem ustanawiającym fundację tj. aktem założycielskim albo testamentem, najważniejszym dokumentem będzie statut. Zostaną w nim uregulowane najistotniejsze aspekty dotyczące funkcjonowania fundacji rodzinnej oraz ustanowionych w niej organów.
Zgłoszenia ustanowienia fundacji do sądu rejestrowego w celu wpisania do rejestru fundacji rodzinnych będzie dokonywał fundator, a w przypadku ustanowienia fundacji rodzinnej w testamencie – zarząd. Z chwilą wpisu do rejestru fundacja rodzinna nabędzie osobowość prawną.
Fundacja rodzinna będzie ponosić odpowiedzialność solidarną za zobowiązania fundatora powstałe przed ustanowieniem fundacji rodzinnej.
Skonsolidowanie majątku przedsiębiorstwa
Dzięki nowym rozwiązaniom majątek firmy nie zostanie podzielony pomiędzy spadkobierców, ale zatrzymany w jednych rękach, co pozwoli na rozwój działalności przedsiębiorstwa. Zgodnie z uzasadnieniem do projektu ustawy wprowadzenie tej instytucji ma na celu uniknięcie sytuacji, w której spadkobiercy dzielą się majątkiem spadkodawców, a następnie ich potomkowie dzielą majątek na coraz mniejsze części. Proponowane zmiany mają przyczynić się do integracji majątku (akumulacji kapitału) i zarządzania nim w sposób pozwalający na zachowanie aktywności w sferze gospodarczej i dostarczanie środków utrzymania przyszłym pokoleniom.
Celem projektu ustawy jest kompleksowe uregulowanie pozwalające na zatrzymanie kapitału w kraju na wiele pokoleń oraz zwiększenie potencjału krajowych inwestycji. Fundacja rodzinna ma być rozwiązaniem minimalizującym ryzyko rozdrobnienia majątku rodzinnego i pozwalającym na kontynuację działalności biznesowej. Przekazanie majątku fundacji rodzinnej ma chronić go przed podziałem, umożliwić jego pomnażanie, a więc także czerpanie z niego korzyści, które będzie można przeznaczyć na pokrycie kosztów utrzymania osób wskazanych przez fundatora. Najistotniejszą kwestią jest zapewnienie ciągłości całości przedsiębiorstwa, co może wpłynąć na rozwój przedsiębiorstwa i wzrost zysków przy jednoczesnym zabezpieczeniu zaspokojenia potrzeb życiowych beneficjentów.
Fundacje rodzinne są popularnym na świecie narzędziem sukcesji firmy rodzinnej. Polska fundacja rodzinna jest wzorowana na tego typu rozwiązaniach działających w innych krajach europejskich (np. Austria, Niemcy, Szwajcaria itd.). Nawet nazwa tej instytucji została zaczerpnięta z nazw analogicznych rozwiązań funkcjonujących w innych krajach i jest ona adekwatna do struktury organizacyjnej oraz celów jakie ma spełnić. Podmiot ten będzie posiadał majątek, który nie będzie podlegał podziałowi i zostanie zabezpieczony przed utratą oraz przeznaczeniem majątku i dochodów z niego niezgodnie z wola fundatora (spadkodawcy). Ponadto fundacja rodzinna może być zarządzana przez osobę zawodowo zajmującą się prowadzeniem takich podmiotów, która będzie nią profesjonalnie zarządzać oraz realizować plan fundatora, a zyski przekazywać na rozwój firmy i na prywatne potrzeby członków jego rodziny lub innych uprawnionych osób, co dodatkowo pozwoli zminimalizować ryzyko utraty przekazanej przez fundatora firmy i majątku rodzinnego.
Nowe przepisy w zakresie ustalania zachowku
W nowych przepisach wprowadzone zostaną zmiany dotyczące ustalania zachowku. Mają one na celu umożliwienie fundacji rodzinnej funkcjonowania. Nowe uregulowania będą bardziej elastyczne, m.in. osoba uprawniona będzie mogła zrzec się prawa do zachowku, zachowek będzie mógł zostać rozłożony na raty, dopuszczalne będzie odroczenie terminu jego płatności, a nawet jego obniżenie (w uzasadnionych przypadkach). Zgodnie z projektem ustawy beneficjent, który jest jednocześnie uprawniony do zachowku, będzie mógł otrzymać tylko jedno z tych świadczeń.
Opodatkowanie fundacji rodzinnej
Opodatkowanie fundacji rodzinnej uwzględnia związki rodzinne beneficjentów z fundatorem i co do zasady będzie neutralne podatkowo. Założenie fundacji rodzinnej oraz przekazanie do niej majątku nie będzie opodatkowane. Fundacje rodzinne zostaną objęte podmiotowym zwolnieniem od podatku dochodowego od osób prawnych. Zwolnienie to nie znajdzie jednak zastosowania do podatku dochodowego od przekazanych lub postawionych do dyspozycji przez fundację rodzinną bezpośrednio lub pośrednio. Dodatkowo najbliższa rodzina będzie zwolniona z podatku. Pozostali zapłacą 15% podatku dochodowego od osób fizycznych. Beneficjenci będący organizacjami pozarządowymi będą płacić podatek dochodowy od osób prawnych na dotychczasowych zasadach.
Wejście w życie nowych przepisów jest przewidywane na pierwszą połowę 2023 r. Jak wynika to z obserwacji analogicznych rozwiązań (zagraniczne fundacje rodzinne) przyjętych w innych krajach fundacje tego typu pozwalają na ograniczenie zagrożeń dla integralności majątku rodzinnego i płynności finansowej spółek, w których udziały są własności fundacji rodzinnej, przy jednoczesnym spełnianiu świadczeń dla beneficjentów fundacji.
Autor: Konstancja Sawecka, radca prawna
