"To rozwiązanie umożliwi realną sztafetę pokoleń w polskim biznesie. Wiele firm, które przez blisko 25 lat wolności gospodarczej budowało swój dorobek i markę będzie mogło bezpiecznie przejść do kolejnego okresu i dalej rozwijać się wraz z nową generacją przedsiębiorców" – powiedziała minister przedsiębiorczości i technologii Jadwiga Emilewicz. Przyjrzyjmy się najważniejszym zapisom.
Dalsze „życie” przedsiębiorstwa
W aktualnie obowiązującym stanie prawnym śmierć przedsiębiorcy prowadzącego jednoosobową działalność gospodarczą w zasadzie kończy byt zarządzanej przez niego firmy. Dzieje się tak dlatego, że spadkobiercy zmarłego przedsiębiorcy dziedziczą po nim jedynie składniki majątkowe wchodzące w skład jego przedsiębiorstwa oraz ewentualnie zaciągnięte przez niego długi. Taki stan rzeczy powoduje, że wraz ze śmiercią przedsiębiorcy z operacyjnego punktu widzenia przestaje istnieć również zarządzane przez niego przedsiębiorstwo. Nawet jeżeli spadkobierca dziedziczący majątek po zmarłym przedsiębiorcy ma zamiar kontynuować działalność gospodarczą o tożsamym profilu, zmuszony jest do zarejestrowania nowej firmy oraz spełnienia wszelkich dodatkowych obowiązków związanych np. z koniecznością uzyskania decyzji administracyjnych w postaci koncesji, licencji czy zezwoleń. Nowe regulacje mają zapewnić spadkobiercom możliwość odziedziczenia przedsiębiorstwa jako całości, tj. zarówno składników materialnych, jak i niematerialnych, przeznaczonych do wykonywania działalności gospodarczej oraz mają dać szansę prowadzenia biznesu w niezmienionej formie, przy zachowaniu pełnej ciągłości organizacyjno-prawnej.
Nowe przepisy sprawią, że marka, na której sukces przedsiębiorcy pracują często przez wiele lat będzie mogła w dalszym ciągu funkcjonować i przynosić kolejne zyski, pracownicy otrzymają możliwość zachowania dotychczasowych miejsc pracy, a proces regulowania zobowiązań w stosunku do kontrahentów nie ulegnie przerwaniu. O dużej doniosłości przyszłych zmian świadczy fakt, że ustawa znowelizuje treść wielu przepisów z różnych dziedzin prawa, w tym z zakresu prawa cywilnego, prawa administracyjnego, prawa pracy oraz prawa podatkowego.
Zarząd sukcesyjny jako novum na gruncie polskiego ustawodawstwa
Zgodnie z treścią omawianego projektu możliwość kontynuowania działalności przedsiębiorstwa po śmierci jego właściciela zostanie oparta o instytucję zarządu sukcesyjnego. Zadaniem osoby pełniącej funkcję zarządcy sukcesyjnego będzie prowadzenie spraw przedsiębiorstwa od chwili otwarcia spadku aż do jego podziału między spadkobierców, jednak co do zasady nie dłużej niż przez dwa lata. Zarządca sukcesyjny będzie działał w imieniu własnym, na rachunek właścicieli przedsiębiorstwa. Od kandydata na zarządcę nie będzie wymagany status osoby spokrewnionej z przedsiębiorcą oraz osoby profesjonalnie zajmującej się zarządzeniem majątkiem. W chwili wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego osoba pełniąca tę funkcję zobowiązana będzie niezwłocznie wydać przedsiębiorstwo następcy.
W ramach wykonywania swoich czynności zarządca sukcesyjny jako osoba odpowiedzialna za zarządzanie przedsiębiorstwem będzie posługiwał się dotychczasową firmą przedsiębiorcy z dodatkowym oznaczeniem „w spadku”. Zarządca sukcesyjny w ramach zarządu przedsiębiorstwem w spadku będzie mógł w szczególności:
- dokonywać samodzielnie czynności w zakresie zwykłego zarządu,
- w zakresie przekraczającym zwykły zarząd: dokonywać czynności po uzyskaniu zgody właścicieli przedsiębiorstwa w spadku, którym w chwili dokonywania czynności przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku, a w jej braku – za zezwoleniem sądu,
- zaciągać zobowiązania, które są związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa w spadku,
- dokonywać czynności prawnych i faktycznych związanych z zatrudnieniem w przedsiębiorstwie, w tym regulować zobowiązania wobec osób zatrudnionych,
- zawierać, wykonywać i rozwiązywać umowy, w tym także umowy zawarte przed śmiercią przedsiębiorcy, o ile nie wygasły,
- regulować zobowiązania prywatnoprawne i publicznoprawne związane z funkcjonowaniem przedsiębiorstwa,
- występować w postępowaniach cywilnych, administracyjnych, podatkowych, przed sądami administracyjnymi oraz w postępowaniach pozasądowych w sprawach dotyczących przedsiębiorstwa oraz
- dysponować rachunkiem bankowym przedsiębiorcy wykorzystywanym przy prowadzeniu przedsiębiorstwa.
Przedsiębiorca będzie mógł skorzystać z wyżej omawianej instytucji poprzez wskazanie konkretnej osoby do pełnienia funkcji zarządcy sukcesyjnego lub poprzez zastrzeżenie, że wskazany prokurent stanie się zarządcą sukcesyjnym. Jeżeli zarząd sukcesyjny nie został ustanowiony z chwilą śmierci przedsiębiorcy, to po jego śmierci zarządcę sukcesyjnego będzie mógł powołać małżonek przedsiębiorcy, któremu przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku, lub osoba, która przyjęła zapis windykacyjny, którego przedmiotem jest przedsiębiorstwo albo udział w przedsiębiorstwie, a jeżeli nie ogłoszono testamentu, w którym został uczyniony taki zapis windykacyjny – zarządcę może powołać osoba, która przyjęła spadek. Funkcję zarządcy sukcesyjnego w jednym czasie będzie mogła pełnić tylko jedna osoba.
Właściciele przedsiębiorstwa w spadku będą mieli prawo do udziału w zyskach i będą uczestniczyć w stratach wynikających z prowadzenia przedsiębiorstwa, w takim stosunku, w jakim przysługuje im udział w przedsiębiorstwie w spadku.
Zarządca sukcesyjny będzie podlegał ujawnieniu w CEIDG. Wobec tego z chwilą wejścia w życie nowych regulacji nie będzie można wykreślić zmarłych przedsiębiorców z CEIDG z urzędu bezpośrednio po otrzymaniu informacji o zgonie albo znalezieniu zwłok. Wpis zmarłego przedsiębiorcy powinien być zatem nadal publikowany przez okres, w którym może dojść do powołania zarządcy sukcesyjnego, tj. maksymalnie przez 2 miesiące od dnia otwarcia spadku, w celu ewentualnego wpisu zarządcy sukcesyjnego powołanego po śmierci przedsiębiorcy.
Zapewnienie ciągłości stosunków umownych
Oprócz spadkobierców zmarłych przedsiębiorców na nowych regulacjach skorzystają także osoby trzecie, w tym przede wszystkim pracownicy, kontrahenci i inne podmioty, które współpracowały z właścicielami jednoosobowych firm. W obecnym stanie prawnym wraz z chwilą śmierci przedsiębiorcy wygasają bowiem zawarte przez niego umowy o pracę oraz co do zasady kontrakty o charakterze cywilnoprawnym. Na mocy nowych przepisów sytuacja ma ulec diametralnej zmianie, gdyż przypadku śmierci właściciela jednoosobowego przedsiębiorstwa nowe prawo umożliwi zachowanie pełnej ciągłości stosunków prawnych wynikających z zawartych umów.
Stosunki pracy zostaną zachowane gdy zarządca sukcesyjny zostanie ustanowiony w dniu otwarcia spadku. Natomiast w przedsiębiorstwach, w których zarządca sukcesyjny zostanie ustanowiony po pewnym czasie od otwarcia spadku, stosunek pracy wygaśnie po upływie 30 dni od dnia śmierci pracodawcy, chyba że przed upływem tego terminu osoba uprawniona do powołania zarządcy sukcesyjnego lub on sam uzgodni z pracownikiem, że stosunek pracy będzie kontynuowany na dotychczasowych zasadach.
W odniesieniu do pozostałych umów ustawa, podobnie jak przy umowach o pracę, przewiduje dwa możliwe scenariusze. Zgodnie z pierwszym scenariuszem zarządca sukcesyjny zostanie ustanowiony w dniu otwarcia spadku i w takiej sytuacji umowy będą mogły być bez żadnych przeszkód w dalszym ciągu wykonywane. Drugi scenariusz przewiduje sytuację, w której zarządca sukcesyjny nie zostanie ustanowiony z chwilą śmierci przedsiębiorcy, co będzie skutkowało możliwością powstrzymania się przez strony ze spełnieniem świadczenia do dnia ustanowienia zarządu sukcesyjnego, chyba że spadkobiercy lub małżonek posiadający udział w przedsiębiorstwie w spadku zaoferują świadczenie wzajemne. W przypadku braku takiej oferty bieg terminów spełnienia świadczenia oraz terminów do wykonania innych obowiązków lub uprawnień z umowy nie rozpocznie się, a rozpoczęty ulegnie zawieszeniu w okresie od dnia śmierci przedsiębiorcy do dnia ustanowienia zarządu sukcesyjnego, a jeżeli zarząd sukcesyjny nie został ustanowiony – do wygaśnięcia uprawnienia do powołania zarządcy sukcesyjnego.
Nowe przepisy poprawią również sytuację wierzycieli zmarłego przedsiębiorcy, gdyż wraz z początkiem ich obowiązywania nie będą musieli ustalać kręgu osób odpowiedzialnych za wykonanie ich roszczeń, co bez wątpienia usprawni proces realizacji ich interesów.
Kwestie podatkowe
Zgodnie z koncepcją przyjętą w ustawie o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej przedsiębiorstwo w spadku jako jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej będzie m.in. podatnikiem podatku dochodowego od osób fizycznych, podatku od towarów i usług, akcyzy czy podatku od gier hazardowych. Warto również dodać, że omawiana ustawa przewiduje wprowadzenie regulacji umożliwiających spadkobiercom przejmującym jednoosobową działalność gospodarczą skorzystanie ze zwolnienia z podatku od spadku i darowizn. Warunkami koniecznymi do spełnienia będą: zgłoszenie nabycia własności przedsiębiorca naczelnikowi urzędu skarbowego oraz prowadzenie tego przedsiębiorstwa przez nabywcę przez okres co najmniej 2 lat od dnia jego nabycia.
Wejście w życie przepisów ustawy o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej umożliwi skuteczną ochronę interesów właścicieli jednoosobowych przedsiębiorstw oraz zapewni możliwość zachowania ciągłości w funkcjonowaniu firm po ich śmierci. Nowe przepisy sprawią, że marka, na której sukces przedsiębiorcy pracują często przez wiele lat będzie mogła w dalszym ciągu funkcjonować i przynosić kolejne zyski, pracownicy otrzymają możliwość zachowania dotychczasowych miejsc pracy, a proces regulowania zobowiązań w stosunku do kontrahentów nie ulegnie przerwaniu. O dużej doniosłości przyszłych zmian świadczy fakt, że ustawa znowelizuje treść wielu przepisów z różnych dziedzin prawa, w tym z zakresu prawa cywilnego, prawa administracyjnego, prawa pracy oraz prawa podatkowego.
Autor:
Bartosz Jakóbek, aplikant adwokacki
