Prawo do eutanazji oraz odmowa udzielenia pomocy w świetle polskich przepisów karnych

Noa Pothoven nie mogąc sobie poradzić z traumatycznymi wydarzeniami, których doświadczyła w dzieciństwie, podjęła decyzję o odebraniu sobie życia. Duża część mediów podała błędną informację, iż Noa Pothoven została poddana eutanazji, podczas gdy dziewczyna zmarła z powodu zaprzestania spożywania płynów i pożywienia. Zgodnie z dostępnymi informacjami w przedmiotowym temacie rodzice dziewczyny oraz lekarze postanowili uszanować decyzję 17-letniej Noa i podjęli decyzję o niepodawanie wbrew jej woli pożywienia oraz leków1.

Wyżej opisana sprawa oraz instytucje takie jak eutanazja czy samobójstwo wspomagane nadal pozostają bardzo kontrowersyjną kwestią, która znajduje odzwierciedlenie w regulacjach prawnych odnoszących się do przedmiotowych zagadnień.

Zakaz eutanazji 

Eutanazję definiujemy jako spowodowane współczuciem pozbawienie życia osoby nieuleczalnie na jego żądanie2. W polskim systemie prawnym eutanazja zwana jako „zabójstwo eutanatyczne” stanowi uprzywilejowany typ zabójstwa ze względu na szczególną motywację sprawcy. Ustawodawca uregulował zabójstwo eutanatyczne w art. 150 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz.U. Nr 88, poz. 553, tj. z dnia 20 lipca 2018 r. Dz.U. z 2018 r. poz. 1600 zwana dalej jako „KK”). Zgodnie z art. 150 § 1 KK „kto zabija człowieka na jego żądanie i pod wpływem współczucia dla niego, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5. W wyjątkowych wypadkach sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia (art. 150 § 2 KK)”. 

Odpowiedzialność karna z tytułu samobójstwa wspomaganego

Samobójstwo wspomagane polega natomiast na umyślnej pomocy innej osobie w zakończeniu życia, na jej dobrowolną i świadomą prośbę. W odróżnieniu do eutanazji, w której sprawstwo spoczywa na innej osobie podającej środki letalne, w samobójstwie wspomaganym sprawstwo spoczywa na osobie, która pragnie zakończyć swoje życie. Przy akcie wspomaganego samobójstwa występuje albo namowa, albo pomoc w działaniu lub zaniechaniu lekarza bądź innego pracownika ochrony zdrowia. Inaczej mówiąc, jest to asystowanie w trakcie czynności medycznej, która następnie skutkuje zgonem, albo wywieranie wpływu na psychikę osoby cierpiącej w celu nakłonienia jej do odebrania sobie życia3.

Samobójstwo wspomagane tak jak w przypadku zabójstwa eutanatycznego jest w świetle polskiego kodeksu karnegopenalizowane. W zależności od tego czy samobójstwo wspomagane polegałoby na pomocy przy dokonaniu samobójstwa, czy zaniechaniu udzielenia pomocy – podstawa odpowiedzialności karnej byłaby zgoła inna. 

Zgodnie z art. 151 KK osoba, która namową lub przez udzielenie pomocy doprowadza człowieka do targnięcia się na własne życie, podlega karze pozbawiania wolności od 3 miesięcy do lat 5. Także w przypadku dostarczenia odpowiednich środków oraz udzielenia instrukcji dotyczących targnięcia się na własne życie, danej osoba ponosiła by odpowiedzialność na podstawie ww. przepisu prawnego.

Zróżnicowanie podstawy odpowiedzialności karnej w przypadku nieudzielenia pomocy

W przypadku natomiast zaniechania udzielenia pomocy podstawa odpowiedzialności będzie uzależniona od samej osoby sprawcy oraz od okoliczności faktycznych danej sytuacji.

Co do zasady każda osoba w oparciu o art. 162 KK podlega odpowiedzialności karnej za nieudzielenie pomocy człowiekowi znajdującemu się w położeniu grożącym bezpośrednim niebezpieczeństwem utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu. W związku z dyspozycjąart. 162 KK, pojawiają się kontrowersje co do tego, czy na jego podstawie należy pociągać do odpowiedzialności karnej, w szczególności także lekarzy. Większa część autorów oraz judykatury, postulują, że art. 162 § 1 KK może stanowić podstawę prawną pociągania do odpowiedzialności karnej lekarza za nieudzielenie innej osobie pomocy lekarskiej tylko wtedy, gdy na danym lekarzu nie ciążył obowiązek prawny opieki nad osobą narażoną na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia czy doznania ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, tj. gdy nie był on gwarantem bezpieczeństwa danej osoby. Gdy lekarz natomiast jest gwarantem bezpieczeństwa danej osoby i ma prawny, szczególny obowiązek zapobiegnięcia skutkowi w postaci utraty przez nią życia czy zdrowia – będzie odpowiadał nie za nieudzielenie pomocy z art. 162 KK w razie zaistnienia takiego faktu, a za czyn będzie penalizowany na podstawie z art. 160 § 2 KK (lub § 3 w zw. z § 2) w postaci narażenia podopiecznego na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo doznania ciężkiego uszczerbku na zdrowiu. Z taką kwalifikacją prawną zaniechania udzielenia pomocy przez lekarza będziemy mieli do czynienia, w szczególności gdy lekarz gdy ma obowiązek sprawowania opieki nad pacjentami leżącymi w szpitalu lub innej placówce służby zdrowia 4.

Możliwość odłączenia od aparatury podtrzymującej życie

Tak jak wskazano powyżej przeprowadzanie procesu eutanazji bądź samobójstwa wspomaganego stanowi w świetle polskich przepisów karnych czyn zabroniony. W Polsce istnieje możliwość odłączenia pacjenta od aparatury podtrzymującej życie tylko w przypadku stwierdzenia tzw. śmierci pnia mózgu. Moment śmierci człowieka jest ustalany, zgodnie z art. 9 ustawy z 1 lipca 2005 r. o pobieraniu, przechowywaniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów (Dz. U. z 2005 r., Nr 169, poz. 1411), na podstawie kryterium trwałego, nieodwracalnego ustania czynności mózgu.