Czynny żal został uregulowany w przepisach art. 16 kodeksu karnego skarbowego[1]. Wcześniej zostało już ogólnie wspomniane, czym jest, jednak warto zacytować, iż zgodnie z par. 1 powyższego przepisu: Nie podlega karze za przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe sprawca, który po popełnieniu czynu zabronionego zawiadomił o tym organ powołany do ścigania, ujawniając istotne okoliczności tego czynu, w szczególności osoby współdziałające w jego popełnieniu. Powyższe nie znaczy jednak, że każdy może złożyć takie zawiadomienie w każdej chwili i uniknąć kary, par. 5 i par. 6 powyższego artykułu zawierają odpowiednie wyjątki.
Kiedy czynny żal jest bezskuteczny
Na początek warto podkreślić, kiedy nie można skorzystać z instytucji czynnego żalu. Jest ono bezskuteczne w następujących sytuacjach:
- jeżeli zostało złożone w czasie, gdy organ ścigania miał już wyraźnie udokumentowaną wiadomość o popełnieniu przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego,
- jeżeli zostało złożone po rozpoczęciu przez organ ścigania czynności służbowej, w szczególności przeszukania, czynności sprawdzającej lub kontroli zmierzającej do ujawnienia przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego, chyba że czynność ta nie dostarczyła podstaw do wszczęcia postępowania o dany czyn zabroniony.
Aby czynny żal był skuteczny, jeżeli w wyniku czynu zabronionego doszło do uszczuplenia należności publicznoprawnej, w terminie wyznaczonym przez uprawniony organ postępowania przygotowawczego należy uiścić w całości wymagalną należność. W przypadku, gdy czyn zabroniony nie polega na uszczupleniu należności publicznoprawnej, zaś wystąpił obligatoryjny przepadek przedmiotów, sprawca powinien złożyć te przedmioty, a w przypadku niemożności ich złożenia (lub gdyby mogły ulec zniszczeniu, zepsuciu lub ich przechowywanie byłoby niewspółmiernie kosztowne) – uiścić ich równowartość pieniężną.
Kto nie może skorzystać z instytucji czynnego żalu
Nie każdy też może z tej instytucji skorzystać. Nie ma ona zastosowania do określonego typu sprawców, tzn.:
- kierujących wykonaniem ujawnionego czynu zabronionego,
- takich, którzy poprzez wykorzystanie uzależnienia innej osoby od siebie, polecili danej osobie wykonanie ujawnionego czynu zabronionego,
- takich, którzy zorganizowali grupę albo związek mający na celu popełnienie przestępstwa skarbowego albo taką grupą lub związkiem kierowali; wyjątkiem jest sytuacja, gdy dany sprawca dokonał zawiadomienia ze wszystkimi członkami grupy lub związku,
- nakłaniających inną osobę do popełnienia przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego w celu skierowania przeciwko niej postępowania o ten czyn zabroniony.
W jaki sposób opisane zawiadomienie można złożyć? Zgodnie z art. 16 par. 4 kodeksu karnego skarbowego – na piśmie utrwalonym w postaci papierowej lub elektronicznej albo ustnie do protokołu. Dodatkowo pismo utrwalone w postaci elektronicznej musi zostać opatrzone kwalifikowanym podpisem elektronicznym, podpisem zaufanym albo podpisem osobistym. Takie pismo wnosi się za pomocą środków komunikacji elektronicznej, w tym przez portal podatkowy.
Możliwość składania czynnego żalu drogą elektroniczną
Jednakże może wkrótce się okazać, że możliwość składania czynnego żalu drogą elektroniczną zostanie uniemożliwiona. Wynika to z mających wejść w życie 5 października bieżącego roku przepisów ustawy o doręczeniach elektronicznych[2] zmieniających art. 16 par. 4 kodeksu karnego skarbowego. Po zmianie dany przepis ma brzmieć w następujący sposób: Zawiadomienie wnosi się na piśmie albo ustnie do protokołu.
Teoretycznie, jeśli wziąć pod uwagę celowość powyższego przepisu, wcale nie musi się spełnić taki scenariusz. Chodzi bowiem o zrównanie wersji papierowej dokumentu z wersją elektroniczną, co wprost wynika z uzasadnienia do powyższej ustawy[3]:
Zmiana w zakresie stosownej w przepisach prawa terminologii odbywa się w pierwszej kolejności w odniesieniu do zamiany wyrazu „pisemne” na wyrażenie „sporządzone na piśmie”, wyrażenia „w formie pisemnej” na wyrażenie „na piśmie”, wyrazu „pisemnie” na wyrażenie „na piśmie” lub „przedstawione na piśmie” (w zależności od kontekstu zdania). Zmiana ta ma na celu zrównoważenie postaci papierowej z postacią elektroniczną. Zwrot „na piśmie” odnosi się do sposobu utrwalenia informacji w postaci znaków pisma, w przeciwieństwie do zwrotu „pisemnie”, który sugeruje konieczność opatrzenia dokumentu w postaci papierowej podpisem własnoręcznym.
Jednakże ta optymistyczna interpretacja stoi w kontrze z faktem, iż zmiana przepisów w kodeksie postępowania karnego[4] (które odpowiednio stosuje się w postępowaniu w sprawach o przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe – wynika to z art. 113 kodeksu karnego skarbowego) dopiero zrówna oświadczenie złożone na piśmie z oświadczeniem złożonym elektronicznie (a zmiana ta wprowadzona zostanie również ustawą o doręczeniach elektronicznych). Chodzi dokładnie o wprowadzany art. 116 par. 1 Kodeksu postępowania karnego[5], który brzmieć będzie następująco: Jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, strony i inni uprawnieni do wzięcia udziału w czynności procesowej mogą składać oświadczenia, w tym wnioski, na piśmie albo ustnie do protokołu. Za oświadczenie złożone na piśmie uważa się również oświadczenie złożone elektroniczne[6]. Co ważne, zmiany te nie nastąpią symultanicznie, zmiany w kodeksie postępowania karnego zostaną wprowadzone dopiero 1 października 2029 r.
Czy zatem możliwość składania czynnego żalu drogą elektroniczną zostanie uniemożliwiona na niemal równe 8 lat? Na to nie ma w tym momencie jednoznacznej odpowiedzi. Pewnym jedynie jest, iż przykrym byłoby, gdyby wprowadzona możliwość składania czynnego żalu drogą elektroniczną została uniemożliwiona przez lukę w przepisach.
[1] Ustawa z dnia 10 września 1999 r. Kodeks karny skarbowy, t.j. Dz. U. z 2021 r., poz. 408 z późn. zm.
[2] Ustawa z dnia 18 listopada 2020 r. o doręczeniach elektronicznych, Dz. U. z 2020 r., poz. 2320 z późn. zm.
[3] Uzasadnienie do ustawy o doręczeniach elektronicznych można znaleźć na stronach Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej (druk 239) pod poniższym adresem:
https://www.sejm.gov.pl/sejm9.nsf/druk.xsp?nr=239
[4] Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego, t.j. Dz. U. z 2021 r., poz. 534 z późn. zm.
[5] W obecnej postaci art. 116 kodeksu postępowania karnego brzmi: Jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, strony i inni uprawnieni do wzięcia udziału w czynności procesowej mogą składać wnioski i inne oświadczenia na piśmie albo ustnie do protokołu.
[6] Podkreślenie pochodzi od autora tekstu.
