Instytucja czynnego żalu w prawie karnym skarbowym

Warunki do spełnienia w przypadku czynnego żalu

W pierwszej kolejności, zawiadomienie o popełnieniu czynu zabronionego powinno zawierać istotne okoliczności jego popełnienia, jak również wskazywać osoby, które współdziałały w jego popełnieniu. Oznacza to, że należy zawiadomić o wszystkich osobach potencjalnie współodpowiedzialnych za czyn. 

Warunkiem czynnego żalu jest również uiszczenie całej należności publicznoprawnej uszczuplonej czynem zabronionym. W przypadku natomiast, gdy czyn zabroniony nie polega na uszczupleniu tej należności, a orzeczenie przepadku przedmiotów jest obowiązkowe, sprawca powinien złożyć te przedmioty, natomiast w razie niemożności ich złożenia – uiścić ich równowartość pieniężną.

Zawiadomienie o popełnionych przestępstwie lub wykroczeniu skarbowym wnosi się na piśmie w formie papierowej albo ustnie do protokołu. Nowelizacją kodeksu karnego skarbowego z dnia 8 czerwca 2022 r., która weszła w życie 7 lipca 2022 r., dodano do art. 16 KKS przepis § 4a, który przewiduje, że zawiadomienie do finansowego organu postępowania przygotowawczego może być złożone także za pośrednictwem konta w e-Urzędzie Skarbowym.

Ograniczenie czasowe, przedmiotowe i podmiotowe

Złożenie zawiadomienia o popełnieniu czynu zabronionego, nie spowoduje uniknięcia odpowiedzialności, jeżeli zostało ono złożone w czasie, kiedy organ ścigania miał już wyraźnie udokumentowaną wiadomość o popełnieniu przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego bądź zawiadomienie nastąpiło po rozpoczęciu przez organ ścigania czynności służbowej, w szczególności przeszukania, czynności sprawdzającej lub kontroli zmierzającej do ujawnienia przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego, chyba że czynność ta nie dostarczyła podstaw do wszczęcia postępowania o ten czyn zabroniony. Skorzystanie z tej instytucji jest zatem ograniczone czasowo. Nie jest natomiast w żaden sposób ograniczone przedmiotowo, tzn. dotyczy wszystkich przestępstw i wykroczeń skarbowych.

Skorzystanie z instytucji czynnego żalu jest z kolei ograniczone podmiotowo. Czynny żal nie dotyczy bowiem sprawcy, który kierował wykonaniem ujawnionego czynu zabronionego, wykorzystując uzależnienie innej osoby od siebie, polecił jej wykonanie ujawnionego czynu zabronionego, zorganizował grupę albo związek mający na celu popełnienie przestępstwa skarbowego albo taką grupą lub związkiem kierował, nakłaniał inną osobę do popełnienia przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego w celu skierowania przeciwko niej postępowania o ten czyn zabroniony. Można zatem powiedzieć, że chodzi o osoby pełniące rolę kierowniczą, organizatorską, inicjującą.

Mając to na uwadze, należałoby najpierw ocenić, czy czynny żal będzie skuteczny. W przeciwnym wypadku, zawiadomienie może jedynie wpłynąć negatywnie na sytuację sprawcy, komplikując jego obronę w procesie karnym.

Art. 16a KKS przewiduje ponadto szczególną formę czynnego żalu, która nie wymaga złożenia przez sprawcę zawiadomienia o popełnieniu czynu, a jedynie dokonania korekty deklaracji lub księgi podatkowej. Należy podkreślić, że ta forma czynnego żalu nie chroni przed odpowiedzialnością za każde przestępstwo lub wykroczenie skarbowe, a jedynie za takie, które dotyczy złożenia deklaracji lub przesłania księgi.

Warto tu podkreślić, że rząd planuje modyfikację przepisów w zakresie instytucji czynnego żalu, która to zmiana może wpłynąć na podatnika i stać się instytucją rzadziej dostępną dla zainteresowanych. Dopóki jednak instytucja ta w wielu przypadkach może chronić przed odpowiedzialnością karnoskarbową, można z niej korzystać.