Zgodnie z art. 16 par. 1 Kodeksu karnego skarbowego nie podlega karze za przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe sprawca, który po popełnieniu czynu zabronionego zawiadomił o tym organ powołany do ścigania, ujawniając istotne okoliczności tego czynu, w szczególności osoby współdziałające w jego popełnieniu. Jednak nie zawsze możliwe uniknięcie odpowiedzialności na gruncie kodeksu karnego skarbowego. Czynny żal posiada skuteczną funkcję ochronną tylko wtedy, gdy w terminie wyznaczonym przez uprawniony organ postępowania przygotowawczego uiszczono w całości wymagalną należność publicznoprawną uszczuploną popełnionym czynem zabronionym. Dodatkowo, jeżeli czyn zabroniony nie polega na uszczupleniu tej należności, a orzeczenie przepadku przedmiotów jest obowiązkowe, sprawca powinien złożyć te przedmioty, natomiast w razie niemożności ich złożenia - uiścić ich równowartość pieniężną; nie nakłada się obowiązku uiszczenia ich równowartości pieniężnej, jeżeli przepadek dotyczy przedmiotów określonych w art. 29 pkt 4 Kodeksu karnego skarbowego[1].
Zgodnie z art. 16 par. 3 Kodeksu karnego skarbowego, jeżeli złożone przedmioty podlegające przepadkowi mogą ulec szybkiemu zniszczeniu lub zepsuciu, ich przechowywanie byłoby połączone z niewspółmiernymi kosztami lub nadmiernymi trudnościami albo powodowałoby znaczne obniżenie ich wartości, organ postępowania przygotowawczego nakłada na sprawcę obowiązek uiszczenia ich równowartości pieniężnej (chyba że przepadek dotyczy przedmiotów, których wytwarzanie, posiadanie, obrót, przechowywanie, przewóz, przenoszenie lub przesyłanie jest zabronione).
Zawiadomienie dotyczące czynnego żalu wnosi się na piśmie albo ustnie do protokołu.
Jednakże nie zawsze można skorzystać z instytucji czynnego żalu. Odpowiednio w par. 5 i par. 6 art. 16 Kodeksu karnego skarbowego wymieniono sytuacje, gdy zawiadomienie jest bezskuteczne, oraz wobec jakich sprawców nie stosuje się czynnego żalu.
I tak, zawiadomienie jest bezskuteczne, jeżeli:
1) zostało złożone w czasie, kiedy organ ścigania miał już wyraźnie udokumentowaną wiadomość o popełnieniu przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego,
2) zostało złożone po rozpoczęciu przez organ ścigania czynności służbowej, w szczególności przeszukania, czynności sprawdzającej lub kontroli zmierzającej do ujawnienia przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego, chyba że czynność ta nie dostarczyła podstaw do wszczęcia postępowania o ten czyn zabroniony.
Należy jednocześnie podkreślić, iż obecnie jest planowana zmiana brzmienia art. 16 par. 5 pkt 2 Kodeksu karnego skarbowego, który według projektu ustawy[2] ma mieć następującą postać: „po rozpoczęciu przez organ czynności służbowej, w szczególności przeszukania lub kontroli zmierzającej do ujawnienia przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego, chyba że czynność ta nie dostarczyła podstaw do wszczęcia postępowania o ten czyn zabroniony.”. Będzie to oznaczało, iż także rozpoczęcie czynności służbowych mających na celu ujawnienie przestępstwa / wykroczenia skarbowego przez organ (nie tylko organ ściągania) będzie wykluczało możliwość skorzystania z czynnego żalu.
Wracając do przepisów obecnych, przepisu o czynnym żalu nie stosuje się do sprawcy, który:
1) kierował wykonaniem ujawnionego czynu zabronionego,
2) wykorzystując uzależnienie innej osoby od siebie, polecił jej wykonanie ujawnionego czynu zabronionego,
3) zorganizował grupę albo związek mający na celu popełnienie przestępstwa skarbowego albo taką grupą lub związkiem kierował, chyba że zawiadomienia, o którym mowa w § 1, dokonał ze wszystkimi członkami grupy lub związku,
4) nakłaniał inną osobę do popełnienia przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego w celu skierowania przeciwko niej postępowania o ten czyn zabroniony.
Mając powyższe na względzie, należy stwierdzić, iż czynny żal jest bardzo pomocny dla podatników. Pytanie, czy nadal taki będzie, gdy zostaną wprowadzone proponowane powyżej zmiany.
[1] Przepadek przedmiotów obejmuje: (…) przedmiot, którego wytwarzanie, posiadanie, obrót, przechowywanie, przewóz, przenoszenie lub przesyłanie jest zabronione.
[2] Ustawa o zmianie ustawy – Kodeks karny skarbowy oraz niektórych innych ustaw, projekt z dnia 3 marca 2022 r.
