Umorzenie udziałów a konieczność obniżenia kapitału zakładowego

Umorzenie udziałów w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością może zostać dokonane odpłatnie – w drodze obniżenia kapitału zakładowego lub z czystego zysku, albo nieodpłatnie tj. bez wynagrodzenia w trybie przewidzianym przez art. 199 § 3 k.s.h.

Umorzenie udziałów w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością bez wynagrodzenia nie wymaga obniżenia kapitału zakładowego.

Od typu umorzenia udziałów zależy natomiast, czy jego dokonanie wiąże się z obowiązkiem obniżenia kapitału zakładowego spółki. Przepisy Kodeksu spółek handlowych, a to art. 199 § 6 k.s.h. wprost przewidują, że w sytuacji  umorzenia udziału z czystego zysku nie zachodzi konieczność obniżenia kapitału zakładowego. W takim przypadku wysokość kapitału zakładowego spółki z ograniczoną odpowiedzialnością odbiega od iloczynu pozostałych udziałów w danej spółce oraz ich wartości nominalnej.

Powyższe potwierdza ugruntowane orzecznictwo Sądu Najwyższego, zgodnie z którym umorzenie udziałów z czystego zysku nie prowadzi do zmian w zakresie wysokości kapitału zakładowego, nie ma więc znaczenia dla stosunków zewnętrznych. Mamy jednak wówczas do czynienia ze szczególną – choć dopuszczalną na gruncie przepisów o spółce z ograniczoną odpowiedzialnością – sytuacją, w której iloczyn liczby istniejących udziałów oraz ich wartości nominalnej jest niższy od wysokości kapitału zakładowego. Mniejsza liczba udziałów – mimo tego, że w związku z umorzeniem nie doszło do stosownego obniżenia kapitału zakładowego – przekłada się jednak na wartość bilansową pozostałych udziałów. Udziałów umorzonych (jako prawnie nieistniejących) nie bierze się bowiem pod uwagę przy obliczaniu tej wartości (zob. wyrok SN z 20.03.2009 r., II CSK 608/08, LEX nr 584732).

Podobne podejście znajduje się też w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 9 kwietnia 1997 r., III CZP 15/97, w której wskazano, że „Umorzenie udziałów bez naruszenia kapitału zakładowego polega na zmniejszeniu ich liczby, przy zachowaniu na nie zmienionym poziomie wielkości kapitału zakładowego. W wyniku tej operacji dochodzi do powstania takiego stanu rzeczy, w którym suma wartości zachowanych (nadal istniejących) udziałów jest niższa od kapitału zakładowego. Stosunek, w jakim udziały danego wspólnika pozostają do wysokości kapitału zakładowego, określa proporcję, w jakiej wspólnik partycypuje w majątku spółki. Z chwilą umorzenia części udziałów z zysku, bilansowa wielkość kapitału zakładowego nie ulega zmianie. Zmniejsza się natomiast suma wartości nominalnych wszystkich udziałów. W ten sposób powstaje luka odpowiadająca różnicy między dwoma wskazanymi wielkościami”.

W przypadku nieodpłatnego umorzenia udziałów za zgodą wspólnika (art. 199 § 3 k.s.h.) kwestia sfinansowania wynagrodzenia z tytułu umorzenia staje się z oczywistych względów bezprzedmiotowa. Wspólnikowi, którego udziały podlegają umorzeniu w tym trybie, nie przysługuje bowiem żadne roszczenie o wynagrodzenie, które spółka miałaby obowiązek sfinansować. W konsekwencji analogicznie jak w przypadku umorzenia udziałów z czystego zysku, umorzenie udziałów w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością bez wynagrodzenia nie wymaga obniżenia kapitału zakładowego. W tym kontekście przywołane wyżej rozważania Sądu Najwyższego zachowują aktualność również w stosunku do umorzenia bez wynagrodzenia.