NSA w sprawie należytej staranności. Przed transakcją sprawdź kontrahenta

Oszustwa podatkowe, a w szczególności karuzele VAT, stały się w ostatnich kilku latach prawdziwą zmorą Skarbu Państwa, który toczy nierówną walkę w celu zmniejszenia luki podatkowej. Wyrok NSA z 4 października 2018 jest kolejnym orzeczeniem mającym na celu zwiększenie odpowiedzialności podmiotów za uczestnictwo w łańcuchu dostaw o znamionach oszustwa podatkowego.

NSA nie zgodził się z opinią, że spółka skarżąca wykazała się należytą starannością kupiecką wymaganą od przezornego kupca w transakcjach pośrednictwa, skoro nie była świadoma, że co najmniej jeden z jej głównych dostawców od blisko dwóch lat poprzedzających transakcje nie był już podatnikiem VAT, co stanowi podstawowy warunek dochowania należytej staranności przez podatnika

Rozbicie karuzeli VAT w obrocie olejem rzepakowym w 2017 roku było jednym z większych sukcesów w walce z przestępstwami skarbowymi w Polsce. Zgodnie z komunikatem Ministerstwa Finansów w transakcjach tych uczestniczyło kilkanaście podmiotów polskich oraz zagranicznych z krajów UE 1. Niektóre podmioty, w których doszło do kontroli skarbowych uważają, że nie były świadome uczestnictwa w nielegalnych transakcjach, tak jak spółka skarżąca w skardze kasacyjnej, której nie uwzględnił Naczelny Sąd Administracyjny w opisywanym poniżej wyroku.

Spółka wnioskowała o kasację wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gorzowie Wielkopolskim z dnia 15 września 2016 r., zarzucając mu naruszenie przepisów postępowania podatkowego oraz podważenie zaufania do organów podatkowych poprzez m.in. brak przeprowadzenia odpowiednich dowodów na okoliczność stanu świadomości spółki co do uczestnictwa w łańcuchu dostaw, w którym doszło do nadużyć podatkowych.

NSA oddalił skargę wskazując, że do zarzucanych sądowi I instancji naruszeń nie doszło, gdyż w toku postępowania udowodniono, że:

• dostawcy spółki nie byli w momencie przeprowadzania transakcji zarejestrowanymi podatnikami VAT albo sami otrzymywali towar od niezarejestrowanych spółek;

• w przypadku faktur sprzedaży dochodziło do nieprawidłowości, głównie związanych z dokumentacją transportową. Firma transportowa mająca dostarczyć wskazany na fakturze towar oświadczyła, że nie posiada pojazdów o numerach rejestracyjnych wskazanych na dokumentach WZ. Ponadto, w przypadku dostawy na Słowację, dochodziło do niezgodności pomiędzy danymi wynikającymi z dokumentów CMR, a oświadczeniami Prezesa spółki odnośnie przeładunku towaru od Czeskiego dostawcy dla Słowackiego odbiorcy.

Biorąc pod uwagę powyższe, NSA nie zgodził się z zapewnieniami spółki, próbującej udowodnić, że dołożyła staranności w kontaktach ze swoimi kontrahentami. Zgodnie z wcześniejszymi orzeczeniami NSA oraz Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, jedynie ten podmiot uczestniczący w łańcuchu dostaw karuzeli VAT, który dołożył należytej staranności kupieckiej i nie miał, oraz nie mógł mieć świadomości uczestnictwa w tej karuzeli, może mieć prawo do odliczania podatku z faktur dotyczących tych transakcji. Dołożenie takiej należytej staranności dotyczy w szczególności podmiotu pośredniczącego w obrocie towarem (nabywającego towar w celu dalszej odsprzedaży), a więc nie dysponującego towarem handlowym w sposób materialny. Jest on obciążony ryzykiem nieprawidłowości transakcji przez siebie dokonywanych, które może minimalizować poprzez współpracę z podmiotami godnymi zaufania. To wymaga natomiast szczególnej staranności w doborze kontrahentów, nie tylko w zakresie sumienności realizowanych przez nich dostaw za jego pośrednictwem, lecz także jakości dostarczanych towarów, oraz rzetelności odbiorców w zakresie regulowania na jego rzecz należności. Do tego nakłada się dodatkowa potrzeba wzmożonej staranności wynikająca z powszechnej już wiedzy podatników VAT co do skutków w zakresie tego podatku z tytułu nabycia towarów od nierzetelnych kontrahentów, jak również wystawienia faktur niedokumentujących transakcji na nich wykazanych. 

Skład orzekający NSA nie zgodził się z opinią, że spółka skarżąca wykazała się należytą starannością kupiecką wymaganą od przezornego kupca w transakcjach pośrednictwa, skoro nie była świadoma, że co najmniej jeden z jej głównych dostawców od blisko dwóch lat poprzedzających transakcje nie był już podatnikiem VAT, co stanowi podstawowy warunek dochowania należytej staranności przez podatnika. Co więcej, brak jest ustaleń odnośnie podziału czynności, ryzyk, ubezpieczenia i kosztów dotyczących ww. transakcji oraz innych warunków dostawy. Dziwi to w szczególności w sytuacji gdy Skarżąca dokonywała płatności za olej, przy braku jakiejkolwiek pewności, że w ogóle dotrze on do odbiorcy (kwestie logistyczne pozostawiono firmie, której jedynym obowiązkiem było informowanie mailowo o awizacji transportu). Ustalenie warunków dostawy decyduje bowiem o ostatecznej cenie towaru oraz obowiązkach sprzedającego i kupującego, co wymaga precyzyjnego określenia w kontrakcie między stronami.

Gdyby nie brak należytej staranności kupieckiej spółki, wyrok sądu mógłby być odmienny, gdyż jak wskazuje doświadczenie, sądy często mają szersze spojrzenie na sprawę od organów podatkowych i jeżeli nie znajdą przesłanek potwierdzających podejrzenia, że podatnik jest w rzeczywistości zamieszany w karuzelę podatkową, często stają w jego obronie, zgodnie z przyjętą linią orzeczniczą NSA i TSUE.

Przedmiotowy wyrok po raz kolejny obrazuje jak dużą wagę przedsiębiorcy powinni przykładać do należytej weryfikacji podmiotów, z którymi dokonują transakcji.