Czynny żal – propozycje zmian w przepisach kodeksu karnego skarbowego

Czynny żal to instytucja kodeksu karnego skarbowego, która pozwala uniknąć odpowiedzialności w razie popełnienia czynu zabronionego – przestępstwa lub wykroczenia skarbowego. I nie chodzi tu wyłącznie o wyłudzenia podatkowe na dużą skalę, ale również o drobniejsze błędy w wypełnianiu obowiązków wobec fiskusa, takie jak niezłożenie wymaganych deklaracji lub zeznań podatkowych w odpowiednim terminie, wpłata podatku w niższej wysokości czy nierzetelne prowadzenie ksiąg podatkowych. Każdy podatnik, któremu zdarzy się uchybienie, może uniknąć odpowiedzialności, jeśli jeszcze przed jego wykryciem powiadomi organ podatkowy o popełnieniu przestępstwa lub wykroczenia skarbowego i jednocześnie naprawi popełniony błąd – np. złoży deklarację podatkową. Możliwość skorzystania z czynnego żalu nie jest jednak bezwarunkowa. Czynny żal będzie nieskuteczny w przypadku: gdy:

• organ ścigania miał już wiedzę o popełnionym przestępstwie lub wykroczeniu,

• organ ścigania podjął już czynności służbowe zmierzające do ujawnienia przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego, chyba że czynność ta nie dostarczyła podstaw do wszczęcia postępowania o ten czyn zabroniony,

• sprawca kierował wykonaniem ujawnionego czynu zabronionego, wykorzystując uzależnienie innej osoby od siebie, polecił jej wykonanie ujawnionego czynu zabronionego, zorganizował grupę albo związek mający na celu popełnienie przestępstwa skarbowego albo taką grupą lub związkiem kierował, nakłaniał inną osobę do popełnienia przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego w celu skierowania przeciwko niej postępowania o ten czyn zabroniony.

Oznacza to np. że jeśli urząd skarbowy rozpoczął kontrolę podatkową w zakresie podatku dochodowego od osób fizycznych za dany rok, a podatnik zapomniał złożyć zeznania podatkowego, to jego czynny żal nie pozwoli wyłączyć odpowiedzialności.

Projekt zmian do ustawy znacznie ogranicza możliwość skorzystania z czynnego żalu poprzez modyfikację przesłanek jego skuteczności. Przepisy przewidują bowiem, że czynny żal będzie nieskuteczny porozpoczęciu przez organ czynności służbowej

Projekt zmian do ustawy znacznie ogranicza możliwość skorzystania z czynnego żalu poprzez modyfikację przesłanek jego skuteczności. Przepisy przewidują bowiem, że czynny żal będzie nieskuteczny porozpoczęciu przez organ czynności służbowej, w szczególności przeszukania, czynności sprawdzającej lub kontroli zmierzającej do ujawnienia przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego. Zmiana z pozoru wydaje się niewielka, ale może mieć poważne konsekwencje dla podatników. Po zmianie do uznania czynnego żalu za nieskuteczny wystarczającym będzie podjęcie czynności nie tylko przez organ ścigania np. prokuratora czy Naczelnika US, ale każdy inny organ państwowy np. ZUS, PIP. Druga z proponowanych zmian dotyczy usunięcia zastrzeżenia, że podjęte przez organy czynności służbowe musiały dostarczyć podstaw do wszczęcia postępowania karnego skarbowego. Czynność taka miała znaczenie dopiero w sytuacji, w której efektem było wykrycie przestępstwa lub wykroczenia. Po zmianach nie będzie miało to znaczenia. Stawia to podatników w bardzo niezręcznej sytuacji. Może się bowiem okazać, że prowadzone np. przez ZUS czynności sprawdzające niezwiązane ze zobowiązaniami podatkowymi uniemożliwią podatnikowi złożenie czynnego żalu, nawet jeśli w ich wyniku nie będzie podstaw do wszczęcia postępowania karnego skarbowego. Organy podatkowe będą mogły również podważyć skuteczność złożonego czynnego żalu na przykład poprzez wskazanie, że prowadzą już czynności służbowe zmierzające do wykrycia nieprawidłowości podatkowych np. czynności analityczne związane z przetwarzaniem danych otrzymanych w jednolitych plikach kontrolnych. 

Ministerstwo Finansów wyjaśnia, że zaproponowane zmiany nie będą miały zastosowania do drobnych błędów popełnianych przez podatników. Z autopsji wiemy jednak, że działania organów podatkowych nie zawsze są ustawione frontem do podatników. Zapewnienia fiskusa zostaną zweryfikowane przez praktykę stosowania nowych przepisów przez urzędników aparatu skarbowego, o ile wejdą w życie w zaproponowanym kształcie.