W wydanych 30 lipca 2020 r. wyrokach (I FSK 128/20 i I FSK 42/20) NSA potwierdził, że sąd administracyjny jest uprawniony do zbadania czy organ podatkowy zasadnie powołuje się na zawieszenie biegu terminu przedawnienia poprzez wszczęcie postępowania karnego skarbowego. Tak sformułowane stanowisko NSA jest korzystne dla podatników i daje nadzieję na to, że w przyszłości bezpodstawnie i instrumentalnie wszczynane przez organy postępowania karne będą umarzane, a co ważniejsze, nie będą wywoływały skutku w postaci zawieszenia terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego.
W ustnym uzasadnieniu NSA wyjaśnił, że organy podatkowe nie mają uprawnienia do swobodnego, niczym nieograniczonego wszczynania postępowań karnych, jedynie w celu zawieszenia biegu przedawnienia zobowiązań podatkowych
W ustnym uzasadnieniu NSA wyjaśnił, że organy podatkowe nie mają uprawnienia do swobodnego, niczym nieograniczonego wszczynania postępowań karnych, jedynie w celu zawieszenia biegu przedawnienia zobowiązań podatkowych. Każde wszczęcie postępowania karnego skarbowego podlega merytorycznej kontroli instancyjnej i sądowej. Nie jest dopuszczalna stosowana dotychczas praktyka organów podatkowych, która wywołuje korzystne skutki dla aparatu podatkowego (w postaci przerwania biegu przedawnienia) i jednocześnie – niekorzystne skutki dla podatnika. Tym bardziej, że postępowania karne skarbowe wszczęte było tuż przed upływem ustawowego terminu przedawnienia, a następnie nie podejmowano żadnych czynności we wszczętym postępowaniu karnym. Podatnik poinformowany był jedynie o zawieszeniu terminu przedawnienia jego zobowiązania. Omawiany schemat działania organów skarbowych znany jest wielu podatnikom.
Takie działanie organów podatkowych daje podstawę do przyjęcia założenia, iż postępowanie karne skarbowe zostało wszczęte wyłącznie dla pozoru, tylko po to aby doszło do zawieszenia biegu przedawnienia, a organ miał więcej czasu na merytoryczne rozstrzygnięcie sprawy. Postępowanie organów podatkowych należy oceniać jako nadużycie prawa. W demokratycznym państwie prawnym nie ma podstaw do wykorzystywania przez organy podatkowe możliwości zawieszenia biegu terminu przedawnienia wskutek wszczęcia postępowania karnego skarbowego.
Jak podkreślił NSA, sąd powinien przeciwdziałać nadużyciu prawa, szczególnie w sytuacji, kiedy nadużycia dopuszcza się organ władzy. Należy pamiętać, że podatnicy mają określone prawa, które podlegają ochronie a sądy powinny działań w taki sposób aby prewencyjnie zniechęcić aparat do łamania praw podatników. Stąd, zdaniem NSA, sądy administracyjne posiadają uprawnienia do badania czy doszło do zawieszenia biegu przedawnienia na skutek wszczęcia postępowania karnoskarbowego.
NSA swoim orzeczeniem potwierdził, że pomimo ziszczenia się przesłanek z art. 70 par. 6 pkt 1 ordynacji podatkowej tj. mimo formalnego wszczęcia postępowania karnego skarbowego i poprawnego zawiadomienia o tym fakcie podatnika, nie wywołało to skutku w postaci zawieszenia biegu terminu przedawnienia. Mamy nadzieję, że takie stanowisko sądów administracyjnych będzie kontynuowane, a organy podatkowe zaprzestaną nagannej i niekorzystnej dla podatników praktyki.
Autor: Wioletta Kajda, konsultant podatkowy, aplikant adwokacki
