Odebranie podatku od nieruchomości i wiatraków gminom z mocą wsteczną – niekonstytucyjne

W dniu 22 lipca 2020 r. Trybunał Konstytucyjny orzekł (sygn. akt K 4/19), że art. 17 pkt 2 ustawy z dnia 7 czerwca 2018 r. o zmianie ustawy o odnawialnych źródłach energii oraz niektórych innych ustaw (zwanej dalej „ustawą nowelizującą”) jest niezgodny z wywodzoną z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej zasadą nieretroaktywności prawa, w zakresie, w jakim wprowadził w życie z mocą wsteczną (tj. z dniem 1 stycznia 2018) art. 2 pkt 1 i 6 oraz art. 3 pkt 1 tej ustawy, które przewidywały między innymi nowe brzmienie definicji „budowli” i „elektrowni wiatrowej”.

Wprowadzenie przepisów ustawy nowelizującej z mocą wsteczną i w trakcie roku podatkowego miało istotne znaczenie dla gmin jako jednostek samorządu terytorialnego, ponieważ wpływało na wysokość dochodów uzyskiwanych przez gminy z podatku od nieruchomości

Spadek dochodów i miliony do zwrotu

Wprowadzenie przepisów ustawy nowelizującej z mocą wsteczną i w trakcie roku podatkowego (od dnia 1 stycznia 2018 r.) miało istotne znaczenie dla gmin jako jednostek samorządu terytorialnego, ponieważ wpływało na wysokość dochodów uzyskiwanych przez gminy z podatku od nieruchomości.

Podatek od nieruchomości stanowi bowiem podatek lokalny, a zgodnie z art. 2 ust. 1 pkt ustawy z dnia 12 stycznia 1991 r. o podatkach i opłatach lokalnych opodatkowaniu tym podatkiem podlegają nieruchomości lub obiekty budowlane, takie jak budowle lub ich części związane z prowadzeniem działalności gospodarczej, a każda zmiana definicji budowli w prawie budowlanym powoduje zmianę w zakresie opodatkowania budowli podatkiem od nieruchomości, który stanowi wyłączny dochód gminy.

W konsekwencji, gminy zostały pozbawione części swoich dochodów, a ponadto na mocy wstecznego obowiązywania art. 17 pkt 2 ustawy nowelizującej, występowało ryzyko, że będą musiały dokonać zwrotu pobranego już podatku od nieruchomości od elektrowni wiatrowych posadowionych na ich terenie.

Prawo nie powinno działać wstecz

W dniu 20 sierpnia 2018 r. oraz 31 maja 2019 r. do Trybunału Konstytucyjnego wpłynęły wnioski Rady Gminy Świecie nad Osą oraz Rady Gminy Kobielnica o zbadanie konstytucyjności regulacji przewidującej wejście w życie z mocą wsteczną przepisów, nadających nowe brzmienie definicjom „budowli” i „elektrowni wiatrowej”.

W ocenie wnioskodawców kwestionowany przepis wprowadza zmiany z mocą wsteczną, co jest sprzeczne z zasadą lex retro non agit, a ponadto w sposób bezpośredni zmienia zasady opodatkowania elektrowni wiatrowych w trakcie roku podatkowego, a brak jest przy tym w uzasadnieniu projektu ustawy nowelizującej wartości konstytucyjnej, uzasadniającej naruszenie zasady lex retro non agit.

Mimo że dopuszczalne są wyjątki od tej zasady, to bezwzględnie niedopuszczalne jest stanowienie z mocą wsteczną prawa surowszego – lex severior retro non agit. Zasada ta znana przede wszystkim prawu karnemu, obejmuje również prawo podatkowe.

Co z rekompensatami i zwrotem?

Zaskarżone przepisy utracą moc obowiązującą dopiero po 18 miesiącach od dnia ogłoszenia wyroku w Dzienniku Ustaw, a więc pozostają do tego czasu w mocy i obowiązują. Trybunał uzasadnił takie rozstrzygnięcie tym, że utrata mocy zaskarżonych przepisów z chwilą ogłoszenia orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej oznaczałaby, że gminy nie tylko stracą prawo do pobierania podatków od nieruchomości za posadowione na ich terenie elektrownie wiatrowe, lecz także będą zobowiązane do zwrotu pobranych podatków za takie budowle po wszczęciu właściwych postępowań przez uprawnione podmioty. Trybunał podkreślił także, że  w okresie odroczenia terminu utraty mocy obowiązującej zakwestionowanej regulacji ustawodawca ma obowiązek doprowadzić do stanu zgodnego z Konstytucją, co będzie wymagało ustanowienia odpowiednich rozwiązań ustawowych i zrekompensowania gminom strat poniesionych w następstwie wprowadzenia z mocą wsteczną regulacji wpływającej na obniżenie ich dochodów z podatku od elektrowni wiatrowych.