Projekt zmian w przepisach dotyczących postępowania egzekucyjnego w administracji

Zgodnie z uzasadnieniem do dołączonego projektu ustawy o zmianie przepisów ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji oraz niektórych innych ustaw (numer wykazu UD143, zwany dalej: projektem ustawy), celem wprowadzanych zmian jest usprawnienie „wszczęcia i prowadzenia egzekucji administracyjnej oraz zwiększenia efektywności działań wierzyciela i organu egzekucyjnego w zakresie niezbędnym”[1]. Dodatkowo ustawodawca wskazuje na potrzebę wprowadzenia rozwiązań umożliwiających przymusowe dochodzenie należności z tytułu podatku od towarów i usług (dalej: podatek VAT) rozliczanego w procedurze szczególnej od podmiotu posiadającego siedzibę poza Polską. Projekt ten został przygotowany z uwzględnieniem zmian wprowadzonych ustawą nowelizacyjną z dnia 4 lipca 2019 r. o zmianie ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 1553, z późn. zm.), które zaczną obowiązywać w 2021 r.

Egzekucja VAT rozliczanego w procedurach szczególnych

Zmiana w tym zakresie wynika z procedur szczególnych o których mowa w rozporządzeniu Rady nr 282/2011 z dnia 15 marca 2011 r. ustanawiającym środki wykonawcze do dyrektywy 2006/112/WE w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej (Dz. Urz. UE L nr 77 z 23.3.2011, str. 1, z późn. zm.). Mają one ułatwić wykonywanie obowiązków w podatku od wartości dodanej od transakcji podmiotów mających miejsce zamieszkania lub siedzibę na terytorium innego państwa niż państwo konsumpcji, gdzie następuje z reguły zapłata tego podatku. Obecnie obowiązujące przepisy ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (Dz. U. 2020 r. poz. 1427 i 1492, dalej: u.p.e.a.) nie zawierają norm umożliwiających przymusowe dochodzenie podatku rozliczanego w takiej procedurze w przypadku gdy transakcja odbywa się na terytorium Polski, zaś miejscem złożenia deklaracji jest inne państwo, zgodnie z siedzibą albo miejscem zamieszkania podatnika. W celu umożliwienia działania organom dochodzącym roszczeń z tego tytułu projekt zakłada dodanie do katalogu dokumentów stanowiących podstawę egzekucji administracyjnej deklaracji złożonej w państwie członkowskim identyfikacji[2], wskazując należność pieniężną z tytułu podatku VAT. Wyrazem tej zmiany jest dodanie tej deklaracji do katalogu dokumentów mogących stanowić podstawę do wystawienia tytułu wykonawczego i wszczęcia egzekucji[3].

Deklaracje składane w innych państwach członkowskich będą stanowiły podstawę do takiej egzekucji pomimo nieposiadania stosownego pouczenia, gdyż w tym wypadku projekt rezygnuje z obowiązku opisanego w art. 3a § 2 u.p.e.a. Wyłączeniu podlega również obowiązek doręczenia zobowiązanemu upomnienia przed wszczęciem postępowania egzekucyjnego oraz postanowienia o umorzeniu postępowania egzekucyjnego[4].  

W celu przymusowego dochodzenia takiej należności konieczne będzie wystawienie krajowego tytułu wykonawczego, która stanowić będzie podstawę do wniosku kierowanego do innego państwa wraz z jednolitym lub zagranicznym tytułem wykonawczym wystawionym na podstawie ustawy[5]. Dodatkowo zmodyfikowaniu ulec mają elementy składowe tytułu wykonawczego[6], poprzez dodanie numeru za pomocą którego zobowiązany jest identyfikowany na potrzeby podatku w innym kraju, odnośnie należności wynikających z deklaracji składanych w innym państwie.

Uproszczenie procedury wszczęcia postępowania egzekucyjnego i zabezpieczającego

Główna oś zmian w tym zakresie polega na rezygnacji przez ustawodawcę z klauzuli organu egzekucyjnego o skierowanie do egzekucji administracyjnej tytułu wykonawczego stosowanego w egzekucji należności pieniężnych. W projekcie przyjęto, że czynność ta jest zbędna w kontekście obowiązującego art. 29 u.p.e.a. Klauzula ta ma być nadawana jedynie tytułom wykonawczym i zarządzeniom zabezpieczenia w zakresie obowiązków o charakterze niepieniężnym.

Projekt umożliwia również automatyczną weryfikację danych zawartych w tytule wykonawczym z danymi zawartymi w KRS w przypadku gdy tytuł wykonawczy został przekazany za pośrednictwem systemu teleinformatycznego[7].

Zaproponowano również doprecyzowanie określenia chwili wszczęcia egzekucji w przypadku, gdy zawiadomienie o zajęciu zostanie doręczone innemu podmiotowi niż dłużnik zajętej wierzytelności, przed doręczeniem odpisu tytułu wykonawczego zobowiązanemu[8]. Rozszerzono wszczęcie egzekucji administracyjnej na moment doręczenia zawiadomienia o zajęciu wierzytelności lub innego prawa majątkowego również na inny podmiot niż dłużnika. Zmiana ma też na celu określenie, że w tych przypadkach pierwszą czynnością egzekucyjną może być wpisanie tego prawa do protokołu zajęcia albo odbiór dokumentu potwierdzony protokołem odbioru dokumentu.

Egzekucja z majątku wspólnego zobowiązanego i jego małżonka

W celu usprawnienia egzekucji z majątku wspólnego projekt zmian w ustawie nakłada na wierzyciela obowiązek przekazania organowi egzekucyjnemu wraz z wnioskiem egzekucyjnym i tytułem wykonawczym informację dotyczące[9] małżonka zobowiązanego, jeżeli odpowiedzialność zobowiązanego obejmuje zarówno majątek osobisty jak i majątek wspólny, a wierzyciel jest w posiadaniu takich informacji. Ma to umożliwić organowi egzekucyjnemu jednoznaczną identyfikację małżonka. Wśród wymaganych danych projekt wymienia m. in: imię i nazwisko małżonka, adres a także PESEL.

„W tym samym celu wierzyciel będzie przekazywać organowi egzekucyjnemu dane dotyczące aktualnego właściciela rzeczy lub innego prawa majątkowego obciążonego zastawem skarbowym lub hipoteką przymusową zabezpieczającymi należności pieniężną i odsetki z tytułu niezapłacenia jej w terminie. Nabywcą rzeczy lub prawa majątkowego może być osoba fizyczna, jak i osoba prawna lub jednostka organizacyjna niebędąca osoba prawną”[10]

Zmiana definicji wynagrodzenia

Projekt rozszerza również definicję wynagrodzenia. Zgodnie z obecnie obowiązującymi przepisami u.p.e.a. przez pojęcie wynagrodzenia rozumie się: „wynagrodzenia oraz niewyłączone spod egzekucji inne świadczenia pieniężne związane z pracą lub funkcją wykonywaną przez zobowiązanego na podstawie stosunku pracy oraz innej podstawie, jeżeli z tego tytułu zobowiązany otrzymuje okresowe świadczenia pieniężne”[11]. Po wejściu w życie projektu ustawę pojęcie to będzie rozumiane jako „wynagrodzenie za pracę oraz inne wierzytelności zobowiązanego, w tym świadczenia pieniężne przysługujące z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, wypłacane przez pracodawcę w okresie zatrudnienia, a także w okresie 12 miesięcy od dnia rozwiązania lub wygaśnięcia stosunku pracy”

Pozostałe projektowane zmiany

Wśród pozostałych projektowanych zmian wskazać należy:

• przedawnienie kosztów upomnienia – będą się one przedawniały wraz z wygaśnięciem należności pieniężnej nimi objętej. W wypadku ujęcia więcej niż jednej należności, koszty upomnienia przedawnią się wraz z wygaśnięciem należności o najwcześniejszym terminie;
• Danie wierzycielowi możliwości nie podjęcia czynności zmierzających do zastosowania środków egzekucyjnych, jeżeli wysokość należności pieniężnej nie przekracza dziesięciokrotności kosztów upomnienia, chyba że okres do upływu terminu przedawnienia należności pieniężnej jest krótszy niż 6 miesięcy;
• Wprowadzenie zasady odnośnie zbiegu zajęcia rzeczy lub prawa majątkowego przez co najmniej dwa organy egzekucyjne. W takim wypadku nie będzie obowiązku zawiadamiania komornika sądowego o sposobie rozliczenia środków pieniężnych, w przypadku, gdy nie przekazał organowi egzekucyjnemu adnotacji umożliwiającej prowadzenie łącznej egzekucji;
• Uregulowanie przypadku zbiegu zabezpieczeń sądowych czy też zabezpieczenia administracyjnego z zabezpieczeniem sądowym. W takim przypadku zabezpieczenie do tej samej rzeczy lub prawa majątkowego przejmie organ egzekucyjny, który jako pierwszy dokonał zajęcia, a w razie niemożności ustalenia tego pierwszeństwa – organ, który dokonał zajęcia na poczet należności w wyższej kwocie[12];
• Zróżnicowanie stawki opłaty egzekucyjnej w zależności od sposobu wyegzekwowania lub uzyskania wpłaty – zmiana wprowadza rozwiązanie motywujące do przeprowadzania płatności bezgotówkowych w egzekucji administracyjnej. Opłata egzekucyjna od takiej płatności wynosi 10% albo 5% środków pieniężnych, natomiast wobec płatności gotówkowych opłata wynosi 11% albo 6%[13];
• Likwidacja obowiązku przetrzymywania przez bank środków pieniężnych zajętych przez organ egzekucyjny w trakcie egzekucji z rachunku bankowego. Projekt zakłada rezygnację z 7-dniowego terminu, po upływie którego bank przekazuje organowi egzekucyjnemu zajęte kwoty z rachunku bankowego zobowiązanego[14] na rzecz przekazania niezwłocznego;
• Ujednolicenie zasady obciążania wierzyciela niewyegzekwowanymi od zobowiązanego kosztami egzekucyjnymi również w przypadku egzekucji do rzeczy lub prawa majątkowego przejętej po zbiegu egzekucji;
• Doprecyzowanie egzekucji z praw majątkowych zarejestrowanych w rejestrze akcjonariuszy, polegające na możliwości wezwania spółki, by należne zobowiązanemu kwoty przekazała organowi egzekucyjnemu, w przypadku gdy zajęcie tego prawa nastąpi poprzez przesłanie zawiadomienia o zajęciu do podmiotu prowadzącego rejestr akcjonariuszy;
• Egzekucja z ruchomości zostanie dostosowana do przepisów regulujących ochronę danych osobowych, a także do prawa celnego;
• Usprawnienie egzekucji z nieruchomości poprzez m. in.: zmianę sposobu publikowania obwieszczenia o licytacji nieruchomości;
• W przypadku niedotrzymania terminu płatności trzech rat, na jakie został rozłożony podatek lub zaległość podatkowa, przewiduje się wygaśnięcie decyzji o rozłożeniu na raty Analogiczne rozwiązanie przyjęto wobec.
• Przeniesienie regulacji w zakresie wygaśnięcia decyzji udzielającej ulgi w spłacie zobowiązań podatkowych[15] do działu III o.p. co ma umożliwić zastosowanie tych przepisów również do należności pieniężnych podlegających pod przepisy tego działu;
• Usprawnienie współpracy organu egzekucyjnego z instytucją łącznikową w zakresie dochodzenia należności państw członkowskich lub państw trzecich;
• Umożliwienie automatycznego uzyskiwania danych z Rejestru Należności Publicznoprawnych przez podmioty uprawnione oraz rezygnacja z pisemnej formy upoważnienia osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej do uzyskania jej danych;
• Doprecyzowanie regulacji w zakresie umorzenia postępowania egzekucyjnego - ujednolicenie podstaw umorzenia postępowania egzekucyjnego zarówno, gdy organ egzekucyjny działa na wniosek wierzyciela, jak i gdy jest jednocześnie wierzycielem i organem egzekucyjnym[16].

Warto jednak wspomnieć, że opisany powyżej projekt zmian znajduje się obecnie na etapie uzgodnień Rządowego Centrum Legislacji, więc jego treść może ulec jeszcze istotnym zmianom.

[1] Uzasadnienie do projektu ustawy

[2] chodzi o deklarację o której mowa w art. 59 ust. 2–4, art. 61 i art. 61a rozporządzenia wykonawczego Rady nr

282/2011 z dnia 15 marca 2011 r. ustanawiającego środki wykonawcze do dyrektywy 2006/112/WE w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej (Dz. Urz. UE L nr 77 z 23.03.2011, str. 1, z późn. zm)

[3] art. 3a § 1 u.p.e.a.

[4] nowelizacja art. 15 §3b i 3c, z czego warto przypomnieć, że na moment pisania artykułu §3c jeszcze nie ma w ustawie. Będzie on obowiązywał dopiero od 20 lutego 2021 r.

[5] Ustawa z dnia 11 października 2013 r. o wzajemnej pomoc przy dochodzeniu podatków, ceł i innych należności pieniężnych (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 765)

[6] art. 27 u.p.e.a.

[7] nowelizacja art. 26 § 1g u.p.e.a.

[8] mianowicie chwilę określoną w art. 26 §5 pkt 2 i 3.

[9] art. 26 §1e u.p.e.a.

[10] uzasadnienie projektu ustawy

[11] art. 1a pkt 17 u.p.e.a.

[12] zmiana ta znajduje swoje odzwierciedlenie również w ustawie z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 1575 z późn. zm., dalej: KPC).

[13] nowelizacja art. 64 §4 i §5 u.p.e.a.

[14] art. 80 § 1 u.p.e.a. Analogiczna zmiana wprowadzana do KPC

[15] art. 259 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 1325 z późn. zm., dalej: o.p.)

[16] nowelizacja art. 34a u.p.e.a.