Trybunał odpowiadał na pytania prejudycjalne skierowane w trzech zbliżonych do siebie sprawach procedowanych przed Sądem Rejonowym dla Warszawy – Śródmieścia w Warszawie. Pytania przedstawione przez Sąd Rejonowych dążyły w pierwszej kolejności do ustalenia czy przepisy pozwalają sądowi krajowemu na stwierdzenie nieuczciwego charakteru nie całości warunku umowy zawartej między konsumentem a przedsiębiorcą, lecz jedynie elementów tego warunku, tak że po usunięciu takiego elementu warunek ten pozostaje częściowo skuteczny.Następna wątpliwość dotyczyła tego czy sąd krajowy może, po stwierdzeniu nieważności nieuczciwego warunku znajdującego się w umowie zawartej między konsumentem a przedsiębiorcą, która to nieważność nie pociąga za sobą nieważności całej umowy, zastąpić ten warunek przepisem dyspozytywnym prawa krajowego.Dalej padło pytanie o to, czy sąd krajowy może, po stwierdzeniu nieważności nieuczciwego warunku umownego, zastąpić ten warunek albo wykładnią oświadczeń woli stron w celu uniknięcia unieważnienia tej umowy, albo przepisem prawa krajowego o charakterze dyspozytywnym, nawet jeśli konsument został poinformowany o skutkach nieważności tejże umowy i zaakceptował je.W ostatniej zaś połączonej sprawie pytanie sądu odsyłającego dotyczyło ustalenia tego, czy dziesięcioletni termin przedawnienia roszczenia konsumenta o zwrot kwot nienależnie zapłaconych na rzecz banku rozpoczyna swój bieg w dniu każdego świadczenia wykonanego przez tego konsumenta, nawet jeśli ten ostatni nie był w stanie w tym dniu samodzielnie dokonać oceny tego nieuczciwego charakteru warunku umownego lub nie powziął wiedzy o nieuczciwym charakterze tego warunku i bez uwzględnienia okoliczności, że umowa przewidywała okres spłaty – w realiach analizowanej sprawy trzydziestoletni – znacznie przekraczający dziesięcioletni ustawowy termin przedawnienia.
Stanowisko TSUE
Trybunał po dokonaniu wnikliwej analizy orzekł następująco:
1) Artykuł 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich należy interpretować w ten sposób, że: stoją one na przeszkodzie orzecznictwu krajowemu, zgodnie z którym sąd krajowy może stwierdzić nieuczciwy charakter nie całości warunku umowy zawartej między konsumentem a przedsiębiorcą, lecz jedynie elementów tego warunku, które nadają mu nieuczciwy charakter, w związku z czym warunek ten pozostaje, po usunięciu takich elementów, częściowo skuteczny, jeżeli takie usunięcie sprowadzałoby się do zmiany treści tego warunku, który ma wpływ na jego istotę, czego zweryfikowanie należy do sądu odsyłającego.
2) Artykuł 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że: stoją one na przeszkodzie orzecznictwu krajowemu, zgodnie z którym sąd krajowy może, po stwierdzeniu nieważności nieuczciwego warunku znajdującego się w umowie zawartej między konsumentem a przedsiębiorcą, która to nieważność nie pociąga za sobą nieważności tej umowy w całości, zastąpić ten warunek przepisem dyspozytywnym prawa krajowego.
3) Artykuł 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że: stoją one na przeszkodzie orzecznictwu krajowemu, zgodnie z którym sąd krajowy może, po stwierdzeniu nieważności nieuczciwego warunku znajdującego się w umowie zawartej między konsumentem a przedsiębiorcą, który pociąga za sobą nieważność tej umowy w całości, zastąpić warunek umowny, którego nieważność została stwierdzona, albo wykładnią oświadczenia woli stron w celu uniknięcia unieważnienia tej umowy, albo przepisem prawa krajowego o charakterze dyspozytywnym, nawet jeśli konsument został poinformowany o skutkach nieważności tejże umowy i zaakceptował je.
4) Dyrektywę 93/13, analizowaną w świetle zasady skuteczności, należy interpretować w ten sposób, że: stoi ona na przeszkodzie orzecznictwu krajowemu, zgodnie z którym dziesięcioletni termin przedawnienia roszczenia konsumenta mającego na celu uzyskanie zwrotu kwot nienależnie wypłaconych przedsiębiorcy w wykonaniu nieuczciwego warunku umowy kredytu rozpoczyna swój bieg w dniu każdego świadczenia wykonanego przez konsumenta, nawet jeśli ten ostatni nie był w stanie w tym dniu samodzielnie dokonać oceny nieuczciwego charakteru warunku umownego lub nie powziął wiedzy o nieuczciwym charakterze tego warunku i bez uwzględnienia okoliczności, że umowa przewidywała okres spłaty – w niniejszym przypadku trzydziestoletni – znacznie przekraczający dziesięcioletni ustawowy termin przedawnienia.
Co to oznacza dla frankowiczów?
Jak wynika z treści wyroku, sąd krajowy nie może stwierdzić nieuczciwości jedynie wybranych elementów warunków umowy i pozostawić w mocy pozostałą część umowy kredytowej, w sytuacji kiedy usunięcie tych konkretnych elementów z warunków umowy prowadziłoby do zmiany ich istoty. Trybunał w swoim orzeczeniu przypomniał, iż sąd krajowy nie może zastąpić nieważnego zapisu umownego przepisem prawa krajowego czy też wykładnią sądową nawet zgodną z oświadczeniem woli stron ponieważ sądy krajowe są zobowiązane do zaniechania stosowania nieuczciwego warunku umownego, a nie są one uprawnione do zmiany jego treści. Wreszcie odnosząc się do terminu przedawnienia, Trybunał podzielił zdanie sądu odsyłającego, iż „termin przedawnienia prawa konsumenta do zwrotu nie powinien rozpocząć biegu dopóty, dopóki konsument nie dowiedział się o nieuczciwym charakterze warunku umownego, lub przynajmniej przed momentem, w którym powinien był o nim racjonalnie wiedzieć”. Trybunał podkreślił, iż przez wzgląd na zasadę skuteczności nie można przyjąć węższego rozumienia tego zagadnienia.
Oznacza to, że niezgodne z prawem unijnym (dyrektywą 93/13) byłoby przyjęcie, iż rozpoczął się bieg terminu przedawnienia roszczenia konsumenta wobec banku o zwrot kwot zapłaconych na rzecz banku, bez uwzględnienia faktu, że konsument nie był w stanie w tym dniu samodzielnie dokonać oceny nieuczciwego charakteru warunku umownego lub nie powziął wiedzy o nieuczciwym charakterze tego warunku.
Autorka: Monika Pindziak-Dutkiewicz, radca prawny
