Łatwość uzyskania nakazu zapłaty nie może iść w parze w brakiem badania podstaw do jego wydania, gdyż może to być początkiem problemów rzetelnego przedsiębiorcy, który może paść ofiarą oszusta legitymującego się orzeczeniem wydanym w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej.
Sąd Najwyższy stwierdził, iż w przypadku wydania nakazu zapłaty na podstawie faktury, która nie dokumentuje rzeczywistych zdarzeń gospodarczych, osoba ją wystawiająca może dopuścić się popełnienia tzw. „oszustwa procesowego”.
Zbyt krótki termin wniesienia sprzeciwu
Przedmiotowy wyrok został wydany w następującym stanie faktycznym. Spółka X zawarła umowę ze spółką Y. Umowa ta z uwagi na niewykonywanie jej postanowień przez spółkę X została wypowiedziana przez spółkę Y. Mimo to po upływie 9 miesięcy od wypowiedzenia umowy przez spółkę Y jeden z członków zarządu spółki X wystawił fakturę VAT dokumentującą rzekomo wykonane roboty budowlane, opiewającą na kwotę 240.000 zł. W niedługim czasie po wystawieniu faktury do spółki Y wpłynął list polecony, który de facto był tylko pustą kopertą wysłaną na adres spółki. Następnie spółka X wystąpiła do sądu o wydanie nakazu zapłaty. Opierając się na załącznikach do pozwu przedstawionych przez spółkę X sąd wydał nakaz zapłaty i zobowiązał spółkę Y do zapłaty albo do wniesienia sprzeciwu w terminie 14 dni. Spółka Y nie wniosła sprzeciwu w terminie, z uwagi na nieprawidłowości wewnątrz spółki. Po weryfikacji dokumentów spółka Y ustaliła, iż faktura wystawiona przez spółkę X została wystawiona bezpodstawnie i z tej przyczyny postanowiono złożyć wniosek o przywrócenie terminu do wniesienia sprzeciwu oraz złożono zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa przez osobę, która wystawiła fakturę VAT.
Spółce Y nie udało się przywrócić terminu do wniesienia sprzeciwu od nakazu zapłaty. Ostatecznie złożyła do sądu subsydiarny akt oskarżenia przeciwko jednemu z członków zarządu spółki X, w którym oskarżyła go o to, że w okresie od 19 sierpnia do 8 października 2013 r., działając wspólnie i w porozumieniu z inną osobą w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, jako wiceprezes zarządu X Sp. z o. o. wprowadził w błąd sąd okręgowy w [...] przez wniesienie pozwu o zapłatę 240 000 zł przeciwko Y Sp. z o.o., do którego dołączył fakturę poświadczającą fałszywe okoliczności, datowaną na 21 marca 2012 r., czym doprowadził do niekorzystnego rozporządzenia mieniem pozwanej przez wydanie nakazu zapłaty, to jest przestępstwa z art. 286 § 1 k.k. w zw. z art. 294 § 1 k.k.
Przesłanki do oskarżenia o oszustwo procesowe
Sąd I instancji uznał prezesa spółki X za winnego i wymierzył mu karę roku pozbawienia wolności, którą warunkowo zawiesił na okres próby w wysokości 5 lat oraz na karę grzywny. Po rozpoznaniu apelacji obrońcy oraz prokuratury rejonowej, która wniosła apelację na korzyść oskarżonego, sąd II instancji wydał wyrok uniewinniający. Wyrok sądu II instancji został uchylony przez Sąd Najwyższy.
Sąd Najwyższy nie zgodził się z tym, iż spór jaki wywołany został przez wystawienie faktury VAT „powinien być rozstrzygany na drodze postępowania cywilnego a nie karnego”. Przemawiał za tym szereg okoliczności, które winny zostać zbadane przed wydaniem wyroku w toku postępowania apelacyjnego. Mowa tu o zweryfikowaniu twierdzeń spółki Y o braku wykonania jakichkolwiek czynności przez spółkę X, nie przedstawienia dokumentów świadczących o wykonaniu robót, braku jakichkolwiek czynności zmierzających do ustalenia dlaczego na kwestionowanej fakturze umieszczona została kwota w takiej wysokości, a także pominięcie wysłania do spółki Y pustej koperty.
Te wszystkie okoliczności uprawniały Sąd Najwyższy do stwierdzenia, iż w rozpoznawanej sprawie zaistniały przesłanki do przypisania oskarżonemu tzw. oszustwa procesowego. Sąd Najwyższy zauważył, iż należy „zdystansować się do błędnej tezy o niemożności przypisania oszustwa procesowego w sytuacji, gdy choćby część dochodzonego w procesie cywilnym roszczenia znajduje takie czy inne uzasadnienie”.
Furtki w prawie wykorzystywane przez nieuczciwych kontrahentów
Komentując wydany przez Sąd Najwyższy wyrok zwrócić należy uwagę na pewnego rodzaju praktykę sądów cywilnych, która może być wykorzystywana przez nieuczciwych kontrahentów. Mianowicie sądy ograniczają się do badania formalnych wymogów pozwu przed wydaniem nakazu zapłaty, przez co w sposób pobieżny analizują przesłanki materialne do jego wydania. Jak pokazuje przykład omawianej sprawy do wydania nakazu zapłaty na kwotę 240.000 zł wystarczył jedynie dokument będący fakturą VAT wystawioną zgodnie z przepisami ustawy. Sądy przyjmują, iż ewentualne nieprawidłowości zostaną podniesione przez pozwanego w ewentualnym sprzeciwie. Termin na jego wniesienie wynosi 14 dni, co niekiedy może być terminem zbyt krótkim.
Łatwość uzyskania nakazu zapłaty nie może iść w parze w brakiem badania podstaw do jego wydania, gdyż może to być początkiem problemów rzetelnego przedsiębiorcy, który może paść ofiarą oszusta legitymującego się orzeczeniem wydanym w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej.
Autor: Mikołaj Stanisławski
