Projekt zmian w Kodeksie postępowania cywilnego wpłynął do Sejmu

Najistotniejsze zmiany w Kodeksie postępowania cywilnego

1. Wprowadzenie fazy postępowania przygotowawczego, w trakcie którego opracowany zostanie tzw. „plan rozprawy” zawierający m. in. dokładnie określone żądania stron, kwestie sporne, ustalenia stron w zakresie dowodów koniecznych do przeprowadzenia w sprawie, harmonogram rozprawy ustalający kolejność i termin przeprowadzenia dowodów i roztrząsania wyników postępowania dowodowego oraz terminy kolejnych posiedzeń (o ile rozpoznanie sprawy na jednym posiedzenie nie będzie możliwe). W razie wyznaczenia posiedzenia przygotowawczego strona będzie mogła przytaczać twierdzenia i dowody na uzasadnienie swoich wniosków lub dla odparcia wniosków i twierdzeń strony przeciwnej do chwili zatwierdzenia planu rozprawy. Twierdzenia i dowody zgłoszone po zatwierdzeniu planu rozprawy będą podlegały pominięciu, chyba że strona uprawdopodobni, że ich powołanie nie było możliwe albo potrzeba ich powołania wynikła później. Sąd będzie przygotowywał rozprawę tak, aby nie było przeszkód do rozstrzygnięcia sprawy na pierwszym posiedzeniu na nią wyznaczonym. Więcej niż jedno posiedzenie będzie wyznaczane tylko w razie konieczności, zwłaszcza gdy przeprowadzenie wszystkich dowodów na jednym posiedzeniu nie będzie możliwe. W takim przypadku posiedzenia będą się odbywać w kolejnych dniach, a jeżeli nie będzie to możliwe – tak, aby upływ czasu pomiędzy kolejnymi posiedzeniami nie był nadmierny.
2. Wprowadzenie odrębnego postępowania w sprawach gospodarczych z jednoczesnym wprowadzeniem większego rygoryzmu procesowego oraz ograniczenia przedmiotowego i podmiotowego takich postępowań. W celu zapewnienia obrony praw osobom niebędącym przedsiębiorcami oraz mikroprzedsiębiorcom wprowadzono możliwość rozpoznania sprawy z ich udziałem w zwykłym trybie – na wniosek takiej osoby zgłoszony w odpowiedniej fazie postępowania;
3. Zapobieganie tzw. „nadużyciu prawa procesowego” przez stronę polegającego na wnoszeniu oczywiście bezzasadnych pozwów, wielu zażaleń w tej samej kwestii, czy nieuzasadnionych kolejnych wniosków o wyłączenie sędziego opartych na tych samych okolicznościach, które to działania często prowadziły do przewlekłości postępowania. Działania takie będą skutkowały brakiem czynności sądu i dodatkowymi sankcjami dla strony nadużywającej takiego prawa (nałożenie grzywny, możliwość obciążenia kosztami postępowania, zasądzenia odsetek w wyższej wysokości niż ustawowe);
4. Przeniesienie czynności w ramach tzw. „postępowania międzyinstancyjnego” (włącznie z badaniem jej dopuszczalności, braków formalnych i fiskalnych środka odwoławczego) do sądu drugiej instancji i wprowadzenie zasady ponownego rozpoznania sprawy (po uchyleniu orzeczenia przez sąd drugiej instancji) przez ten sam skład sądu, który wydał zaskarżone orzeczenie;
5. Wprowadzenie systemu „zażaleń poziomych” rozpoznawanych przez inny skład sądu, który wydał zaskarżone orzeczenie w przypadku niektórych kategorii orzeczeń (w szczególności w kwestiach wpadkowych i niekończących postępowania);
6. Wydawanie postanowień zaskarżalnych na posiedzeniu niejawnym jako zasady i uzasadnianie ich jedynie na wniosek strony, a nie jak w obecnym stanie prawnym – z urzędu;
7. Modyfikacje w niektórych postępowaniach odrębnych (uproszczonym, nakazowym, elektronicznym postępowaniu upominawczym i upominawczym) poprzez umożliwienie rozpoznawania w postępowaniu uproszczonym spraw o roszczenia pieniężne i niepieniężne o wartości przedmiotu sporu do 20.000 zł, umarzanie elektronicznego postępowania upominawczego w przypadku braku podstaw do wydania nakazu zapłaty, jego uchylenia lub wniesienia sprzeciwu;

Wraz ze zmianami w Kodeksie postępowania cywilnego planowane są również zmiany w ustawach: z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. z 2018 r. poz. 23, z późn. zm.), z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2018 r. poz. 300, 398, 770, 914, 1293 i 1629), z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym (Dz. U. z 2018 r. poz. 573), z dnia 22 marca 2018 r. o komornikach sądowych (Dz. U. poz. 771, 1443, 1669 i 2244), z dnia 24 maja 1989 r. o rozpoznawaniu przez sądy spraw gospodarczych (Dz. U. z 2016 r. poz. 723).

Minister Sprawiedliwości, autor projektu, tłumaczy plan nowelizacji Kodeksu postępowania cywilnego koniecznością usprawnienia postępowania w sprawach cywilnych i w konsekwencji skrócenia czasu rozpoznania spraw przez sądy poprzez koncentrację materiału dowodowego w fazie wstępnej procesu (podczas posiedzenia przygotowawczego), z jednoczesnym założeniem, że sprawa powinna zakończyć się na pierwszym posiedzeniu.

Według Ministerstwa likwidacja odrębnego postępowania w sprawach gospodarczych nie osiągnęła zakładanego celu – czas trwania tych postępowań nie skrócił się, a zaległości w sądach gospodarczych wzrosły, co stanowi argument za przywróceniem takiego postępowania. Projekt przewiduje wprowadzenie odrębnego postępowania w sprawach gospodarczych, w których obowiązywał będzie większy rygoryzm, mający na celu maksymalne skrócenie czasu ich trwania (przy możliwości z jego rezygnacji na wniosek osoby niebędącej przedsiębiorcą lub będącej mikroprzedsiębiorcą).

Obecny system wnoszenia środków odwoławczych został oceniony jako niefunkcjonalny, gdyż czynności kontrolne takie jak badanie terminowości, braków formalnych i fiskalnych wniesionego środka odwoławczego odbywa się zarówno w sądzie pierwszej jak i drugiej instancji. Poza tym uznano za niecelowe przekazywanie każdego zażalenia do rozpoznania sądowi drugiej instancji, podczas gdy w kwestiach wpadkowych, niekończących postępowania mógłby rozpoznawać je ten sam sąd tylko w innym składzie.

Wprowadzenie zmian w postępowaniach nakazowym, upominawczym, uproszczonym oraz elektronicznym postępowaniu upominawczym ma doprowadzić do tego by orzeczenia w tych postępowaniach wydawane były jak najszybciej, co zgodne jest z ich istotą.

Zmiany w pozostałych ustawach są konsekwencją zmian proponowanych w przepisach Kodeksu postępowania cywilnego.