Trybunał Konstytucyjny ma rozstrzygnąć spór o wysokość odszkodowania za naruszenie autorskich praw majątkowych

 Sąd Najwyższy zwrócił się do Trybunału Konstytucyjnego z tym pytaniem 9 kwietnia 2019 r. Temat wypłynął w sprawie Stowarzyszenia Filmowców Polskich przeciwko operatorowi sieci kablowej, który dokonywał reemisji utworów bez licencji. Nie jest to pierwsza sprawa w tej tematyce, zgłoszona do TK. Sądy powszechne z uwagą śledzą jej przebieg i czekają na wiążące rozstrzygnięcie.

Odszkodowanie w świetle ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych

Zgodnie z ustawą w wypadku naruszenia autorskich praw majątkowych uprawnionemu podmiotowi przysługują dwie alternatywne drogi dochodzenia roszczeń o naprawienie wyrządzonej szkody poprzez zapłatę stosownego wynagrodzenia (art. 79 ust. 1 pkt 3):

a) na zasadach ogólnych 

albo

b) poprzez zapłatę sumy pieniężnej w wysokości odpowiadającej dwukrotności, a w przypadku gdy naruszenie jest zawinione – trzykrotności stosownego wynagrodzenia, które w chwili jego dochodzenia byłoby należne tytułem udzielenia przez uprawnionego zgody na korzystanie z utworu.

Kolejny punkt ww. artykułu głosi natomiast, że uprawniony może żądać wydania uzyskanych korzyści (przez naruszającego).

Tak więc ustawodawca jednocześnie umożliwił dochodzenie zwrotu korzyści oraz naprawienia szkody, przy czym w praktyce oba te roszczenia są tożsame. Wykładnia językowa przepisów prowadzi do wniosku, że pokrzywdzony mógłby występować o zapłatę za to samo dwukrotnie. Wydawałoby się, że mniej wątpliwości wzbudzi zapis dotyczący odszkodowania poprzez zapłatę stosownego wynagrodzenia, ale bardzo szybko pojawiło się pytanie czy takie rozwiązanie jest zgodne z konstytucją.

W doktrynie pojawił się spór o to czy zapłata dwukrotności, a tym bardziej trzykrotności, wynagrodzenia należnego za korzystanie z utworu nie jest sankcją zbyt surową i czy nie pełni raczej funkcji karno-represyjnej, aniżeli normy właściwej dla prawa cywilnego

Zgodność ustawy z konstytucją

W doktrynie pojawił się spór o to czy zapłata dwukrotności, a tym bardziej trzykrotności, wynagrodzenia należnego za korzystanie z utworu nie jest sankcją zbyt surową i czy nie pełni raczej funkcji karno-represyjnej, aniżeli normy właściwej dla prawa cywilnego. Rozstrzygnięciem tej wątpliwości był najpierw wyrok z 23 czerwca 2015 r., w którym Trybunał Konstytucyjny orzekł, że artykuł, „w zakresie, w jakim uprawniony, którego autorskie prawa majątkowe zostały naruszone, może żądać od osoby, która naruszyła te prawa, naprawienia wyrządzonej szkody poprzez zapłatę sumy pieniężnej w wysokości odpowiadającej – w przypadku gdy naruszenie jest zawinione – trzykrotności stosownego wynagrodzenia, które w chwili jego dochodzenia byłoby należne tytułem udzielenia przez uprawnionego zgody na korzystanie z utworu, jest niezgodny z 64 ust. 1 i 2 w związku z art. 31 ust. 3 w związku z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej”. Podobnie uznał Trybunału Sprawiedliwości Europejskiej w wyroku z dnia 25 stycznia 2017 r.. Przepis utracił moc 1 lipca 2015 r., a tym samym kontrowersyjna kwestia zapłaty podwójnego wynagrodzenia i niejednolitego stanowiska w tej sprawie, zarówno w orzecznictwie jak i wśród przedstawicieli środowisk prawniczych, pozostaje otwarta. Sąd Najwyższy w wyroku z 12 lipca 2017 r. stwierdził, mimo odmiennego poglądu Trybunału Konstytucyjnego, że „ze względu na składniki szkody uprawnionego z tytułu praw autorskich, którą w wypadku braku zawarcia umowy licencyjnej jest nie tylko wysokość tej opłaty, ale także koszty wykrycia sprawcy i dalsze koszty związane z prowadzonym postępowaniem, szkoda ta w oczywisty sposób przewyższa samą opłatę licencyjną. Danie możliwości ryczałtowego określenia wynagrodzenia upraszcza dochodzenie naprawienia szkody, spełnia także funkcje prewencyjne odpowiedzialności odszkodowawczej i chroni uprawnionego we właściwym zakresie. Dwukrotność stosownego wynagrodzenia odpowiada w tej sytuacji poczuciu sprawiedliwości”. Sąd Najwyższy w nowym składzie postanowił uciąć wszelkie wątpliwości i ostatecznie rozstrzygnąć spór. 

Stowarzyszenie Filmowców Polskich przeciwko operatorowi sieci kablowej

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa o zaniechanie i zapłatę, po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 13 września 2017 r., sygn. akt I ACa, postanowił na podstawie art. 193 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz art. 33 ust. 3 ustawy z dnia 30 listopada 2016 r. o organizacji i trybie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym przedstawić Trybunałowi Konstytucyjnemu pytanie prawne. Chodzi mianowicie o to, czy art. 79 ust. 1 pkt 3 lit. b ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 1191 ze zm.) w zakresie, w jakim uprawniony, którego autorskie prawa majątkowe zostały naruszone może od osoby, która naruszyła te prawa, żądać naprawienia wyrządzonej szkody poprzez zapłatę sumy pieniężnej w wysokości odpowiadającej dwukrotności stosownego wynagrodzenia, które w chwili jego dochodzenia byłoby należne tytułem udzielenia przez uprawnionego zgody na korzystanie z utworu, jest zgodny z art. 64 ust. 1 i 2 w związku z art. 31 ust. 3 w związku z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

Temat wypłynął w sprawie Stowarzyszenia Filmowców Polskich przeciwko operatorowi sieci kablowej, który dokonywał reemisji utworów bez licencji. Sądy niższych instancji zasądziły odszkodowanie w wysokości dwukrotności opłaty licencyjnej. Kablówka odwołała się do Sądu Najwyższego, zarzucając bezprawność podwójnego odszkodowania i wskazując na zasadę prawa cywilnego, że odszkodowanie odpowiada szkodzie i nie może prowadzić do wzbogacenia. 

Istnieje obawa, że stwierdzenie przez Trybunał Konstytucyjny niezgodności przepisów z ustawą zasadniczą i uchylenie zasady dwukrotności wynagrodzenia doprowadzi do radykalnego obniżenia ochrony praw autorskich. Natomiast wykazanie wysokości szkody na zasadach ogólnych może się okazać w praktyce bardzo trudne lub wręcz niemożliwe. Roszczenie o zapłatę zryczałtowanego odszkodowania miało skutecznie odstraszać od korzystania z utworów bez uzyskania zgody uprawnionego. Brak tego przepisu sprawi, że korzystający nie będą mieli ekonomicznych powodów, by dążyć do uzyskania licencji, skoro w praktyce i tak, w najgorszym wypadku, zapłacą tyle, co za umowne korzystanie z utworu. Jedną z naczelnych zasad konstytucyjnych jest ochrona własności prywatnej. Wydaje się zupełnie niezrozumiałe naruszenie jednej zasady na rzecz pozostałych.