Kontrowersyjna nowelizacja kodeksu karnego – wybrane aspekty

 W dniu 13 maja 2019 r., Sejm uchwalił ustawę z dnia 16 maja 2019 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny (dalej zwana jako „Nowelizacja”) oraz niektórych innych ustaw. Zawiera ona propozycje zaostrzenia kar za zabójstwo i gwałt. 

Kara 30 lat pozbawienia wolności oraz kara bezwzględnego dożywotniego pozbawienia wolności

Dotychczasowe brzmienie ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz.U. Nr 88, poz. 553, tj. z dnia 20 lipca 2018 r., Dz.U. z 2018 r. poz. 1600, zwana dalej jako „k.k”) przewiduje w art. 32 pięć rodzajów kar. tj. grzywna, ograniczenie wolności, pozbawienie wolności, 25 lat pozbawienia wolności oraz dożywotnie pozbawienie wolności. Nowelizacja przewiduje rezygnacje z kary 25 lat pozbawienia wolności, a w zamian za to rozszerzenie wymiaru kary pozbawienia wolności, która ma wynosić najkrócej miesiąc oraz najdłużej 30 lat pozbawienia wolności, wprowadzenie za pomocą zmiany treści przepisu art. 37 tj. kary pozbawienia wolności, w tym również rezygnację z kary 25 lat więzienia w przypadku najpoważniejszych przestępstw i wprowadzenie kary 30 lat więzienia. Karę 30 lat pozbawienia wolności, będzie można orzec wobec sprawcy zabójstwa (zgodnie z treścią znowelizowanego przepisu art. 148 k.k. oraz za spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, którego konsekwencją będzie utrata życia przez pokrzywdzonego (znowelizowana treść przepisu art. 158 § 3 k.k.).

Środowisko krytyczne wskazuje przede wszystkim, że wprowadzone zmiany są niekonstytucyjne, godzą w prawa człowieka oraz nie gwarantują one skutecznej ochrony obywateli przed popełnianiem przestępstw. Z drugiej jednak strony słychać również głosy, że zaostrzenie odpowiedzialności karnej będzie skutecznym narzędziem prewencji przed popełnianiem przestępstw przez potencjalnych sprawców

Wprowadzone zmiany dotyczą również kary dożywocia. Zgodnie z nową treścią art. 77 § 3 k.k. wymierzając karę dożywotniego pozbawienia wolności sprawcy za czyn popełniony przez niego po prawomocnym skazaniu za inne przestępstwo na karę dożywotniego pozbawienia wolności na czas nie krótszy niż 20 lat sąd orzeka zakaz warunkowego zwolnienia. Ponadto treść znowelizowanego przepisu art. 78 § 3 k.k. wskazuje, iż osobę skazaną na karę dożywotniego pozbawienia wolności można warunkowo zwolnić po odbyciu 35 lat kary (zgodnie z brzmieniem przepisu sprzed nowelizacji możliwość warunkowego zwolnienia istniała po 25 latach odbycia kary).

Zaostrzenie kar za przestępstwa przeciwko wolności seksualnej i obyczajności

Następną dość obszerną oraz istotną zmianą jest zaostrzenie odpowiedzialności karnej z tytułu przestępstw przeciwko wolności seksualnej oraz znaczne rozszerzenie zakresu przepisów odnoszących się do tego rodzaju przestępstw. Wymiar kary za przestępstwo zgwałcenia typu podstawowego został zaostrzony poprzez zmianę maksymalnego wymiaru na 15 lat pozbawienia wolności (art. 197 k.k. Nowelizacji).

Jeżeli chodzi o typ kwalifikowany przestępstwa zgwałcenia to znowelizowany art. 197 § 3 poszerza katalog okoliczności, za które sprawca będzie ponosił zaostrzoną odpowiedzialność karną, tj. za zgwałcenie przy jednoczesnym posłużeniu się bronią palną, nożem lub innym podobnie niebezpiecznym przedmiotem lub środkiem obezwładniającym albo działając w inny sposób bezpośrednio zagrażający życiu, za zgwałcenie wobec kobiety ciężarnej (jeżeli sprawca wiedział że kobieta jest w ciąży bądź mógł się z łatwością o tym, że kobieta jest w ciąży) , za zgwałcenie oraz utrwalanie obrazu lub dźwięku z przebiegu czynu, wskazując na ten czyn od lat 3 do 20. 

Artykuł art. 197 k.k. został ponadto rozszerzony o dodatkowe przepisy zaostrzające odpowiedzialność sprawcy w przypadku gdy pokrzywdzonym jest osoba małoletnia pozostająca lub nie pozostająca w stosunku zależności od sprawcy, w przypadku gdy sprawca działa ze szczególnym okrucieństwem, gdy konsekwencją zgwałcenia jest ciężki uszczerbek na zdrowiu bądź śmierć pokrzywdzonego. 

Znowelizowany został również art. 200 k.k. odnoszący się do przestępstwa wykorzystania seksualnego małoletniego. Poza zwiększeniem zakresu maksymalnego wymiaru kary z lat 12 do 15 typu podstawowego przestępstwa wprowadzono również typ kwalifikowany, jeżeli pokrzywdzonym jest małoletni poniżej 7 roku życia – w tym przypadku maksymalny wymiar kary ma wynosić 20 lat pozbawienia wolności.

Jeżeli chodzi o pozostałe przestępstwa przeciwko wolności seksualnej i obyczajności, to górna granica wymiaru kary też została zwiększona. 

Ocena nowelizacji

Poza powyżej przedstawionymi zagadnieniami nowelizacja wprowadza zmiany takie jak zaostrzenie odpowiedzialności za inne rodzaje przestępstw oraz wprowadzenie nowych typów przestępstw (przygotowanie do zabójstwa, przyjęcie zlecenia zabójstwa, uchylanie się od naprawienia szkody wyrządzonej przestępstwem oraz kradzież zuchwała). Nie ulega jednak wątpliwości że w świetle ostatnich wydarzeń, w tym zwłaszcza wydarzeń medialnych, najbardziej istotne wydaje się zaostrzenie odpowiedzialności karnej dotyczącej przestępstw przeciwko wolności seksualnej (zwłaszcza gdy ofiarami tych przestępstw są małoletni), wprowadzenia kary 30 lat pozbawienia wolności oraz bezwzględnego dożywotniego pozbawienia wolności.

Zmiany wprowadzone Nowelizacją wzbudzają kontrowersje zarówno w środowisku polskich prawników, jak i w środowisku prawników zagranicznych. Zwłaszcza wprowadzenie bezwzględnej kary pozbawienia wolności spotkało się z krytyką m.in. ze strony organizacji JUSTICIA European Rights Network oraz środowiska naukowego Uniwersytetu Jagiellońskiego. Środowisko krytyczne wskazuje przede wszystkim, że wprowadzone zmiany są niekonstytucyjne, godzą w prawa człowieka oraz nie gwarantują one skutecznej ochrony obywateli przed popełnianiem przestępstw. Z drugiej jednak strony słychać również głosy, że zaostrzenie odpowiedzialności karnej będzie skutecznym narzędziem prewencji przed popełnianiem przestępstw przez potencjalnych sprawców.