Publikacja wyroków nakazowych a konstytucyjna zasada jawności zewnętrznej (publiczności) rozprawy

W przedmiotowym piśmie Rzecznik Praw Obywatelskich skierował zapytanie czy instytucja wyroku nakazowego jest zgodna z art. 45 ust. 2 Konstytucji RP in fine, przewidującym, że wyrok ogłaszany jest publicznie. W tej sprawie RPO 30 lipca 2019 r. postanowił przesłać ponowne pismo ponaglające Ministra Sprawiedliwości do zajęcia stanowiska w niniejszym zakresie 1.

Charakterystyka wyroku nakazowego a art. 45 ust. 2 Konstytucji

Wyrok nakazowy, zgodnie z art. 500 ustawy z dnia 13 sierpnia 2019 r. Kodeks postępowania karnego. (Dz.U. Nr 89, poz. 555 tj. z dnia 14 września 2018 r., Dz.U. z 2018 r. poz. 1987, dalej zwany jako „k.p.k.”), może być wydany w sprawach, w których prowadzono dochodzenie, uznając na podstawie zebranego w postępowaniu przygotowawczym materiału, że przeprowadzenie rozprawy nie jest konieczne. Sąd może w ww. wypadkach pozwalających na orzeczenie kary ograniczenia wolności lub grzywny wydać wyrok nakazowy, jeżeli na podstawie zebranych dowodów okoliczności czynu i wina oskarżonego nie budzą wątpliwości. Sąd wydaje wyrok nakazowy na posiedzeniu bez udziału stron.

Mimo upływu dwóch lata od złożenia przez RPO pisma z dnia 3 listopada 2017 r. problematyka ogłaszania wyroków nakazowych pozostaje zagadnieniem kontrowersyjnym oraz szeroko omawianym. Z niecierpliwością czekamy na zajęcie stanowiska przez Ministra Sprawiedliwości w przedmiotowej kwestii, tym bardziej, że rozwiązania zaproponowane przez RPO należy ocenić pozytywnie

Zgodnie natomiast z obecnie obowiązującym art. 418a k.p.k., w przypadku wyrokowania na posiedzeniu odbywającym się z wyłączeniem jawności, treść wyroku udostępnia się publicznie przez złożenie jego odpisu na okres 7 dni w sekretariacie sądu, o czym należy uczynić wzmiankę w protokole lub notatce urzędowej z posiedzenia.

Zdecydowana większość komentatorów 2wskazuje na problem rozbieżności treści art. 418a k.p.k. pomiędzy z art. 45 ust. 2 zd. 2 Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej, zgodnie z którymwyrok ogłaszany jest publicznie. 

Część doktryny wskazuje, że komentowany przepis jest zgodny z zasadą publiczności wyroku przewidzianą w art. 45 zdanie drugie Konstytucji RP. Zdaniem tej części piśmiennictwa przepisart. 418a k.p.k dotyczy jedynie wyrokowania na posiedzeniach z wyłączeniem jawności (art. 95b), a więc nie dotyczy posiedzeń jawnych, na których wydawanie wyroku jest zgodne z zasadą publiczności (zob. art. 98b § 2) 3.

Z drugiej strony w doktrynie prezentuje się również drugi pogląd komentatorów, zgodnie z którym konstytucyjność przepisu art. 418a k.p.k. budzi poważne wątpliwości. Zdaniem tej części doktryny Konstytucja nie dopuszcza żadnego wyjątku od publicznego ogłoszenia wyroku, bowiem dopuszcza ona odstępstwo od zasady jawnego rozpoznania sprawy, ale już nie dopuszcza niejawnego ogłoszenia wyroku, stanowiąc jednoznacznie, iż wyrok ogłaszany jest publicznie (art. 45 ust. 2 zd. 2 Konstytucji RP) 4. W świetle powyższych rozważań zwrócono uwagę na ważny aspekt, podkreślając, iż upublicznienie wyroku wydanego poza rozprawą w trybie przewidzianym art. 418a doznaje poważnego ograniczenia związanego ze sposobem dotarcia do osoby zainteresowanej informacji, iż orzeczenie zapadło i jest udostępniane przez 7 dni w sekretariacie sądu,zwłaszcza w sytuacji gdy wyrok został wydany na posiedzeniu, o którym nikt nie był zawiadomiony.

Rzecznik Praw Obywatelskich w swoim stanowisku zaproponował dwa rozwiązania, które mogłyby zapewnić zgodność art. 418a k.p.k., czyli instytucji „udostępnienia wyroku”, z ustawą zasadniczą.

Zamieszczanie wypisu protokołu z posiedzenia niejawnego

Zdaniem Rzecznika Praw Obywatelskich, jeżeli w przypadku wydania wyroków nakazowych, zarówno stronom, niezawiadomionym o terminie posiedzenia, jak i publiczności, nie przysługuje prawo udziału w posiedzeniu,nie będą mieli oni szansy zasięgnięcia informacji o tym, że w ogóle wyrok nakazowy w konkretnej sprawie zapadł i w określonym wyżej terminie mają prawo skorzystać z instytucji udostępnienia, nie wspominając o zapoznaniu się z treścią tego orzeczenia. Tym bardziej, iż w przypadku procedowania na rozprawie czy na posiedzeniu, w którym strony mają prawo uczestniczyć, informacja o dacie, godzinie i numerze sali, dotycząca określonej rozprawy czy posiedzenia, widnieje na tzw. wokandzie, wywieszonej obok sali sądowej, w przypadku zaś, gdy posiedzenie odbywa się bez udziału stron, ale należy do kończących sprawę, wokandę się co prawda sporządza, ale ex posti brak normatywnego obowiązku jej wywieszenia 5.

W świetle powyższych rozważań zdaniem RPO nie można uznać, aby sama regulacja art. 418a k.p.k. stanowiła wypełnienie zasady publiczności rozumianej zgodnie z art. 45 ust 2 Konstytucji, tj.ma odpowiedzi na pytanieskąd osoba zainteresowana ma powziąć wiadomość, że konkretna sprawa została zakończona i odpis wyroku, który w niej zapadł, złożony jest w kancelarii sądowej 6. RPO w swoim stanowisku wskazał, że przez złożenie odpisu wyroku w sekretariacie sądu do publicznego wglądu realizuje się jedynie prawo obywatela do uzyskania informacji o działalności władzy publicznej, którą są też sądy (art. 61 Konstytucji RP)7, a nie realną gwarancję zasady jawności zewnętrznej. 

Dlatego też, RPO w swoim stanowisku wskazał na pierwsze rozwiązani, tj. umieszczanie wypisów protokołów z posiedzenia w tablicy ogłoszeń sądu. Obowiązek i tryb sporządzania wypisów z protokołów sądowych oraz ogłaszania tych wypisów winien być unormowany w regulaminie wewnętrznego urzędowania sądów powszechnych 8. RPO wskazał ponadto, iż w stosunku oskarżonego takiego rodzaju rozwiązania nie można uznać za dolegliwe, z tego względu, iż w ogłoszeniutym nie podawano by treści wyroku, ale jedynie warunki, czas i miejsce zapoznania się z nim 9.

Wywieszenie wokandy z posiedzenia w przedmiocie wydania wyroku nakazowego

Drugim z rozwiązań zaproponowanych przez RPO jestwywieszenie wokandy z posiedzenia w przedmiocie wydania wyroku nakazowego na tablicy ogłoszeń sądu.

Zgodnie z obecnie obowiązującymi przepisami (§28 ust. 1 Zarządzenie Ministra Sprawiedliwości w sprawie organizacji i zakresu działania sekretariatów sądowych oraz innych działów administracji sądowej z dnia 19 czerwca 2019 r. Dz.Urz.MS z 2019 r. poz. 138) z posiedzenia w przedmiocie wydania wyroku nakazowego sekretariat sądu sporządza wokandę.Nie wiadomo jednak czy przedmiotowe rozwiązanie (zaproponowane 2 lata temu) pozostaje w świetle nowych przepisów aktualne. Zgodnie bowiem z §28 ust. 1 Zarządzenie Ministra Sprawiedliwości w sprawie organizacji i zakresu działania sekretariatów sądowych oraz innych działów administracji sądowej, z dnia 19 czerwca 2019 r. Dz.Urz.MS z 2019 r. poz. 138, informacje wskazane w wokandzie obejmują tylko godzinę faktycznego rozpoczęcia i ukończenia posiedzenia, przyczynę ewentualnej zmiany planowanego czasu rozpoczęcia posiedzenia, liczbę przesłuchanych osób oraz wyniki rozpoznania spraw wymienionych na wokandzie. Na mocy natomiast uprzednio obowiązującego zarządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 12 grudnia 2003 r. w sprawie organizacji i zakresu działania sekretariatów sądowych oraz innych działów administracji sądowej, wokanda z posiedzenia w przedmiocie wydania wyroku nakazowego zawierała imiona i nazwiska sędziów, sygnatury akt spraw wyznaczonych na posiedzenie, oznaczenie godzin, na które sprawy wyznaczono, imiona i nazwiska stron, podaje się ponadto sygnaturę akt oskarżyciela publicznego i kwalifikację prawną czynu zarzucanego oskarżonemu. 

Mimo upływu dwóch lata od złożenia przez RPO pisma z dnia 3 listopada 2017 r. problematyka ogłaszania wyroków nakazowych pozostaje zagadnieniem kontrowersyjnym oraz szeroko omawianym. Z niecierpliwością czekamy na zajęcie stanowiska przez Ministra Sprawiedliwości w przedmiotowej kwestii, tym bardziej, że rozwiązania zaproponowane przez RPO należy ocenić pozytywnie.