Zarząd przymusowy wprowadzono ponad 3 lata temu do kodeksu postępowania karnego nowelą implementującą do polskiego porządku prawnego dyrektywę unijną nr 2014/42/UE dotyczącą tak zwanej konfiskaty rozszerzonej. Twórcy projektu wskazywali w uzasadnieniu, że jakkolwiek obecnie obowiązujące przepisy przewidywały zabezpieczenie wykonania orzeczenia na całości przedsiębiorstwa, to możliwość ta wykorzystywana była bardzo rzadko. Częściej zabezpieczenie kierowano do poszczególnych składników mienia – elementów składowych przedsiębiorstwa – co prowadziło do trudności w działaniu przedsiębiorstwa. Rozszerzenie zakresu stosowania przepadku przewidziane w projektowanym art. 44a kpk, jak również potrzeba zapewnienia możliwości zabezpieczenia innych niż przepadek rozstrzygnięć, przemawiały za rozwinięciem kodeksowych regulacji zabezpieczenia, którego przedmiotem jest przedsiębiorstwo.
Właściciel lub inna osoba kierująca przedsiębiorstwem w jego imieniu może natomiast wnosić do prokuratora lub sądu, który wydał postanowienie o zabezpieczeniu, o wyłączenie określonych składników majątku lub praw majątkowych z zabezpieczenia
Jak to działa?
Zgodnie z art. 292a kodeksu postępowania karnego w razie zarzucenia oskarżonemu popełnienia przestępstwa można ustanowić zabezpieczenie majątkowe w postaci ustanowienia przymusowego zarządu przedsiębiorstwa i wyznaczenie zarządcy. Powodem ustanowienia takiego zabezpieczenia może być uzasadniona obawa, że bez takiego zabezpieczenia wykonanie orzeczenia będzie niemożliwe albo znacznie utrudnione. Postanowienie o ustanowieniu zarządu przymusowego wydaje prokurator. W postanowienie to określa przedsiębiorstwo lub jego zorganizowaną część oraz wskazuje zarządcę spośród osób posiadających licencję doradcy restrukturyzacyjnego, o której mowa w ustawie z dnia 15 czerwca 2007 r. o licencji doradcy restrukturyzacyjnego. Po wydaniu postanowienia prokurator najpóźniej w ciągu 7 dni występuje do sądu o jego zatwierdzenie. W przedmiocie zatwierdzenia sąd rozstrzyga w ciągu 7 dni od dnia przekazania mu postanowienia. Na postanowienie sądu w przedmiocie zatwierdzenia postanowienia o zabezpieczeniu lub w przedmiocie zabezpieczenia stronom, pokrzywdzonemu oraz właścicielowi lub osobie kierującej przedsiębiorstwem w jego imieniu przysługuje zażalenie. Rolą zarządcy przymusowego jest zapewnienie ciągłość pracy zabezpieczonego przedsiębiorstwa oraz przekazanie sądowi lub prokuratorowi posiadanych informacji mających znaczenie dla toczącego się postępowania, w szczególności o sposobie i okolicznościach wykorzystania tego przedsiębiorstwa do popełnienia przestępstwa lub ukrycia osiągniętej z niego korzyści oraz o rzeczach i dokumentach mogących stanowić dowód w sprawie. Dodatkowo taki zarządca sporządza spis składników majątku i praw majątkowych przedsiębiorstwa i przekazuje go prokuratorowi lub sądowi, który wydał postanowienie o zabezpieczeniu. W stosunku do podmiotów zbiorowych, a więc osób prawnych oraz jednostek organizacyjnych niemających osobowości prawnej, którym odrębne przepisy przyznają zdolność prawną, istnieje możliwość zastosowania zarządu przymusowego, jeśli zebrane dowody wskazują na wysokie prawdopodobieństwo, że podmiot ten może podlegać odpowiedzialności na podstawie ustawy z dnia 28 października 2002 r. o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary.
Z ustanowieniem zarządu przymusowego wiąże się wykluczenie właściciela od bieżącego zarządzania przedsiębiorstwem. Właściciel lub inna osoba kierująca przedsiębiorstwem w jego imieniu może natomiast wnosić do prokuratora lub sądu, który wydał postanowienie o zabezpieczeniu, o wyłączenie określonych składników majątku lub praw majątkowych z zabezpieczenia. Na postanowienie w przedmiocie wyłączenia zażalenie przysługuje stronom, pokrzywdzonemu oraz właścicielowi przedsiębiorstwa lub innej osobie kierującej w jego imieniu przedsiębiorstwem. Poszerzenie kręgu osób uprawnionych do złożenia takiego zażalenie o pokrzywdzonego podyktowane jest tym, że to pokrzywdzony może być beneficjentem kwot pieniężnych zasądzonych od skazanego.
Zarząd przymusowy w praktyce
Jedną z pięciu firm, w której zastosowano narzędzie, jest Metropolitan Investment (MI), która proponowała inwestycje w formie obligacji i udziałów w spółkach celowych, na rynku nieruchomości. Istnieje podejrzenie, że środki przeznaczone na inwestycje były lokowane na inne cele niż te wskazane w warunkach emisji. Po tymczasowym aresztowaniu twórców firmy, którzy teraz czekają na rozprawę, do spółki, decyzją Prokuratury Regionalnej w Poznaniu, wszedł doradca restrukturyzacyjny. Dzięki temu być może chociaż część klientów zostanie spłacona, chociaż właściciele spółki przekonują w oświadczeniu, że mogliby skuteczniej wyciągnąć firmę z kłopotów.
„Starania o nasze uwolnienie poparła natomiast znaczna grupa inwestorów, którzy zainwestowali w Metropolitan Investment S.A. blisko 50 mln zł i którzy ufają nam, że odzyskają powierzone spółce środki – piszą Łukasz Włodarczyk i Robert Jaś, założyciele MI. – Realizacja podjętych działań nie będzie jednak możliwa w sytuacji naszego tymczasowego aresztowania. Zniweczy to również wszelkie podjęte starania i - w ostatecznym rozrachunku godzić będzie w interesy naszych Klientów. Tylko na wolności możemy realizować przyjęte wcześniej założenia, które doprowadzą do spłaty wszystkich zaciągniętych zobowiązań”.
Autorzy: Ernest Bucior, radca prawny Russell Bedford Poland
