Stan faktyczny, będący przedmiotem orzeczenia, dotyczył sytuacji podatniczki, która otrzymała darowiznę pieniężną od matki. Ze względu na niezgłoszenie tego faktu organom podatkowym straciła możliwość zwolnienia z opodatkowania darowizny otrzymanej w tzw. kręgu najbliższej rodziny (darowizna w ramach tzw. zerowej grupy podatkowej). Przed organami podatkowymi podniosła jednak, że darowizna była obciążona obowiązkiem wykonania polecenia. Matka zobowiązała ją bowiem do przekazania części pieniędzy mężowi i przeznaczenia reszty na zakup nieruchomości. Organ podatkowy tylko w części uwzględnił wyjaśnienia podatniczki i zażądał podatku od tej części darowizny, którą wydała na zakup nieruchomości dla siebie. Spór toczył się o interpretację przepisów art. 7 ust. 1 i 2 ustawy o podatku do spadków i darowizn. Zgodnie bowiem z tymi przepisami podstawę opodatkowania stanowi wartość nabytych rzeczy i praw majątkowych po potrąceniu długów i ciężarów. Jeżeli spadkobierca, obdarowany lub osoba, na której rzecz został uczyniony zapis zwykły lub windykacyjny, zostali obciążeni obowiązkiem wykonania polecenia lub zapisu zwykłego, wartość obciążenia z tego tytułu stanowi ciężar spadku, darowizny, zapisu zwykłego lub windykacyjnego, a w przypadku polecenia – o ile zostało wykonane.
W uzasadnieniu ustnym sąd zwrócił uwagę, że są dwa warunki zmniejszenia podstawy opodatkowania. Po pierwsze w umowie darowizny musi znaleźć się polecenie. Po drugie polecenie musi zostać wykonane. Bez znaczenia jest, zdaniem sądu kasacyjnego, czy polecenie zostanie wykonane na rzecz osoby trzeciej, obdarowanego czy darczyńcy.
Podatniczka konsekwentnie twierdziła, że wydanie pieniędzy zgodnie z poleceniem matki skutkowało tym, że nie wystąpiła kwota podlegająca opodatkowaniu, ponieważ nie było podstawy opodatkowania. Zdaniem organu takie stanowisko było nie do zaakceptowania, bowiem sytuacja, w której podatnik realnie korzysta z otrzymanej darowizny nie może pozostać naturalna podatkowo.
Spór w pierwszej instancji wygrał fiskus. Obdarowana nie złożyła jednak broni. Zaskarżyła wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego do Naczelnego Sądu Administracyjnego, który przyznał jej rację. NSA stwierdził, że brak jest podstaw do uznania, że tylko polecenie wykonane na rzecz osoby trzeciej stanowić będzie ciężar darowizny. W uzasadnieniu ustnym sąd zwrócił uwagę, że są dwa warunki zmniejszenia podstawy opodatkowania. Po pierwsze w umowie darowizny musi znaleźć się polecenie. Po drugie polecenie musi zostać wykonane. Bez znaczenia jest, zdaniem sądu kasacyjnego, czy polecenie zostanie wykonane na rzecz osoby trzeciej, obdarowanego czy darczyńcy. NSA podkreślił, że organy podatkowe nie mogą zmieniać charakteru instytucji prawa cywilnego w celu profiskalnej nadinterpretacji przepisów prawa podatkowego. Cel uzgodniony w konkretnej umowie cywilnoprawnej ma bowiem pierwszeństwo przed celem typowym. W związku z powyższym nic nie stoi na przeszkodzie, aby w umowie darowizny strony postanowiły zawrzeć obowiązek wykonania polecenia na rzecz samego obdarowanego.
Orzeczenie to jest przełomowe przede wszystkim z tego względu, że pozwala podatnikom na legalną możliwość obniżenia zapłaty podatku od spadków i darowizn, i to niezależnie od grupy podatkowej, w której się znajdują. Ustawodawca nie przewiduje bowiem, poza wyżej wskazanymi, żadnych innych warunków dotyczących obniżenia podstawy opodatkowania, w szczególności zakazu wykonania polecenia na własną rzecz. W praktyce oznacza to, że przy właściwym ułożeniu zapisów umownych z darowizny w kieszeni podatnika zostanie trochę więcej pieniędzy.
Autor:
Marcin Kołkowicz
Doradca podatkowy, konsultant podatkowy w Russell Bedford Poland Sp. z o.o., absolwent Administracji, Zarządzania oraz Marketingu Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego im. Jana Pawła II. Tematyką prawa podatkowego zajmuje się od 2012 roku. Doświadczenie zdobywał w lubelskich oraz w warszawskich kancelariach doradztwa podatkowego. Autor i współautor wielu publikacji podatkowych, w szczególności dla portalu prawno-podatkowego TaxFin.pl. W swojej karierze zajmował się zarówno zagadnieniami dotyczącymi podatków bezpośrednich jak i pośrednich, ze szczególnym uwzględnieniem podatku od towarów i usług (VAT).
