Działalność prowadzona indywidualnie przez osoby fizyczne jest zdecydowanie najpopularniejszą formą wykonywania działalności gospodarczej w Polsce. Wielu przedsiębiorców będących osobami fizycznymi osiąga wielomilionowe obroty oraz tworzy miejsca pracy dla dziesiątek, a nawet setek osób. Od kilku lat obserwujemy rozwój prawa sukcesyjnego, które zabezpiecza tego typu przedsiębiorstwa na wypadek śmierci jego właściciela. W artykule opisano podstawowe założenia funkcjonowania zarządu sukcesyjnego. Autorka podejmuje próbę odpowiedzi na pytanie, czy jest to rozwiązanie optymalne dla każdego przedsiębiorstwa i jakie ewentualnie ma ono alternatywy.

Z punktu widzenia prawnego działalność gospodarcza jest nierozerwalnie związana z osobą właściciela i tym samym z chwilą śmierci przedsiębiorcy de facto kończy się byt prawny prowadzonego przez niego przedsiębiorstwa. Taki przedsiębiorca z dnia na dzień zostaje wykreślony z Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej, a z nim „znika” jego przedsiębiorstwo.

Po 3-miesięcznym vacatio legis 25 listopada bieżącego roku weszła w życie ustawa o zarządzie sukcesyjnym osoby fizycznej. Ustawodawca dokonał w przepisach zmian, które umożliwiają ciągłość istnienia polskiego przedsiębiorstwa w przypadku śmierci jego właściciela. Wprowadzono nową instytucję zarządcy sukcesyjnego, a także uregulowano zasady dotyczące działalności przedsiębiorstwa w spadku w zakresie podatków. 

Z chwilą śmierci osoby fizycznej prowadzącej działalność gospodarczą otwiera się spadek i zastosowanie mają przepisy o dziedziczeniu, zatem należy przeprowadzić co najmniej postępowanie w sprawie stwierdzenia nabycia spadku przez uprawnione osoby, a często także dużo bardziej czasochłonne postępowanie o dział spadku. W tym czasie dochodzi najczęściej co najmniej do wstrzymania działalności przedsiębiorstwa zmarłego przedsiębiorcy albo w ogóle zakończenia działalności, co skutkuje niepożądanym zaburzeniem relacji publicznoprawnych i prywatnoprawnych związanych z takim przedsiębiorstwem. W Ministerstwie Rozwoju i Finansów, aby zapobiec tym sytuacjom, opracowano projekt ustawy o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej¹. W dniu 7 czerwca 2018 r. Sejm przyjął ten projekt, a prezydent podpisał ustawę 25 lipca 2018 r.².

Nowe przepisy wychodzą naprzeciw potrzebom tzw. firm jednoosobowych, które stanowią ogromną większość polskich przedsiębiorstw. Dzięki tym rozwiązaniom, w przypadku śmierci przedsiębiorcy, jego firma będzie mogła zachować operacyjną ciągłość działania. W mocy zostaną utrzymane, umowy o pracę, kontrakty, zezwolenia i koncesje związane z przedsiębiorstwem. Ustawa zawiera również rozwiązania zapewniające ciągłość rozliczeń podatkowych firmy oraz przewiduje zwolnienie z podatku od spadków dla osób, które odziedziczą przedsiębiorstwo i będą kontynuowały jego prowadzenie. Ustawa powstała z inspiracji firm rodzinnych i stanowi odpowiedź na problem złożoności sukcesji po zmarłym przedsiębiorcy. Do tej pory po śmierci przedsiębiorcy wykonującego działalność na podstawie wpisu do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej (CEIDG), jego następcy nie mogli płynnie kontynuować prowadzenia firmy. 

Celem ustawy o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej jest zapewnienie osobom fizycznym prowadzącym jednoosobową działalność gospodarczą warunków do zachowania ciągłości funkcjonowania przedsiębiorstwa po ich śmierci. Ustawa jest częścią pakietu ułatwień dla biznesu „100 Zmian dla Firm”, przygotowywanego przez Ministerstwo Przedsiębiorczości i Technologii, z inspiracji firm rodzinnych. Nowe prawo trafiło już na biurko prezydenta i czeka na jego podpis.