Poza licznymi programami rządowymi tzw. „tarcz antykryzysowych” oraz dopłatami ze środków budżetowych przedsiębiorcy mogą sięgnąć również po inne narzędzia, które w dzisiejszych niepewnych czasach pomogłyby im zachować płynność finansową bądź częściowo sfinansować restrukturyzacje przedsiębiorstwa, wesprzeć w dostosowaniu się do warunków nowego funkcjonowania środowiska biznesowego. Jednym z takowych narzędzi są ulgi w spłacie zobowiązań podatkowych.
Ulgi są przedstawione w ordynacji podatkowej jako możliwość rozłożenia na raty zobowiązań podatkowych, odroczenie terminu zapłaty podatku należnego bądź umorzenie zaległości podatkowych wraz z odsetkami. Według informacji udzielonej przez zastępcę szefa Krajowej Administracji Skarbowej Anny Chałupy, naczelnicy urzędów skarbowych wydali już ponad 135 599 rozstrzygnięć w sprawie przyznania ulg w spłacie zobowiązań podatkowych (stan na 17 marca 2021r.), w tym 76,2 tys. decyzji pozytywnych o przyznaniu ulg na łączną kwotę ok. 6,8 mld zł. Naczelnicy organów podatkowych odroczyli termin płatności podatku i zapłaty zaległości podatkowej w wysokości ok. 3,8 mld zł, rozłożyli na raty zapłatę ok. 3 mld zł podatku i zaległości podatkowej, umorzyli też ok. 4 mln zł zaległości podatkowych. Pomimo bardzo dużej liczby osób zainteresowanych możliwością rozłożenia zobowiązania podatkowego na raty, wnioski uzasadnione trudną sytuacją finansową wywołaną pandemią COVID-19 mają pierwszeństwo rozpatrywania.
Ulgi podatkowe w Ordynacji podatkowej
Zgodnie z art. 67a Ordynacji podatkowej
(Dz. U z 2021 poz. 72):
Organ podatkowy, na wniosek podatnika, w przypadkach uzasadnionych ważnym interesem podatnika lub interesem publicznym, może:
1. odroczyć termin płatności podatku lub rozłożyć zapłatę podatku na raty;
2. odroczyć lub rozłożyć na raty zapłatę zaległości podatkowej wraz z odsetkami za zwłokę lub odsetki od nieuregulowanych w terminie zaliczek na podatek;
3. umorzyć w całości lub w części zaległości podatkowe, odsetki za zwłokę lub opłatę prolongacyjną.1
Co bardzo istotne, umorzenie zaległości i podatkowej powoduje również umorzenie odsetek za zwłokę w całości lub w takiej części, w jakiej została umorzona zaległość podatkowa.
Przywoływane ulgi podatkowe nie powstają i nie realizują się z mocy samego prawa. W celu ich zastosowania, a w konsekwencji: dla wykorzystania przez podatnika, płatnika inkasenta, spadkobierców podatnika lub płatnika oraz osoby trzecie odpowiedzialne za zobowiązania podatkowe, o których mowa w art. 67a §1 in initio i w art. 67c o.p., niezbędne jest przeprowadzenie postępowania podatkowego i wydanie decyzji podatkowej w rozumieniu art. 207 o.p.2
Postępowanie podatkowe w sprawie udzielenia ulg podatkowej ma charakter ogólny, wyróżnia je tylko przedmiot jakim jest określona ulga w rozliczeniu należnych zobowiązań podatkowych, przyznawana stronie w drodze decyzji podatkowej. Jedynymi cechami charakterystycznymi są: dopuszczalność wszczynania postępowania wyłącznie na wniosek strony3 oraz w przypadku uwzględnienia w całości żądania strony poprzez przyznanie ulgi w zapłacie podatku organ nie może odstąpić od uzasadnienia decyzji, którą ta ulga została zastosowana. Ponadto w przedmiocie udzielenia ulg w spłacie zobowiązań podatkowych nieuzasadnionym prawnie jest wydawanie interpretacji indywidualnych oraz ogólnych w zakresie stosowania przepisów prawa podatkowego. Istotne znaczenie w toku postępowania ma ciężar dowodu, który to spoczywa w większym stopniu na stronie niż na organie podatkowym, ponieważ właśnie ciężar dowodu kieruje uwagę uczestnika postępowania na to jakie fakty oraz materiały dowodowe są niezbędne do wskazania, aby uargumentować wniosek o przyznanie ulgi w spłacie zobowiązań podatkowych. Z kolei organ podatkowy jest obciążony obowiązkiem dowodzenia w sprawie, czyli przeprowadzenia czynności mających na celu ocenienie przedstawionych dowodów oraz poszukiwanie nowych, które mogą w istotny sposób wpłynąć na roztryśniecie w danej sprawie. Obowiązek dowodzenia rozciąga się zatem na wszelkie czynności procesowe związane z przeprowadzeniem dowodów oraz obejmuje wszelkie czynności dowodowe mające na celu wyjaśnienie okoliczności istotnych dla danej sprawy, niezależnie od tego, czy dany uczestnik postępowania podnosił daną okoliczność i niezależnie od tego, na czyją korzyść dana okoliczność przemawia4. W postępowaniu o udzielenie ulgi w spłacie zobowiązań podatkowych strona winna przedstawić odpowiednie i potrzebne dowody a organ zaś przeprowadzać dowody, dokonując oceny i selekcji materiału dowodowego, na podstawie którego strona wnioskuje o przydzieleniu ulgi. Oczywiście poszukiwać i wprowadzać nowe dowody może strona, jak również, na wniosek strony bądź z urzędu organ prowadzący postępowanie, lecz ocena dowodów ze skutkiem dla rozstrzygnięcia sprawy leży po stronie organu. Wynika to z władczych uprawnień procesowych organu, których nie posiada strona wnioskująca o przyznanie ulgi.
O obowiązkach procesowych organów administracyjnych nie raz wypowiadał się Naczelny Sąd Administracyjny.
„Fakt prowadzenia postępowania o umorzenie zaległości podatkowych wyłącznie w oparciu o dowody przekazane przez stronę nie zwalnia organów podatkowych od przeprowadzenia postępowania wyjaśniającego. Organ podatkowy nie może ograniczyć się jedynie do analizy argumentów podniesionych przez podatnika we wniosku. Na organie ciąży obowiązek ustalenia wszystkich istotnych okoliczności faktycznych, w tym również przesłanek zastosowania ulg w spłacie podatków. Udział w sprawie profesjonalnego pełnomocnika nie oznacza uprawnienia do przerzucenia ciężaru prowadzenia postępowania na stronę”5.
„Przy ubieganiu się strony o udzielenie ulgi podatkowej znaczenie ma nie tylko zbadanie jej sytuacji materialnej i rodzinnej z punktu widzenia konstytucyjnej zasady powszechności i równości opodatkowania, ale również innych wartości wynikających z ustawy zasadniczej, takich jak zagwarantowanie zatrudnienia, czy zabezpieczenia społecznego i ustalenie, czy realne jest wystąpienie ryzyka zagrożenia egzystencji podatniczki i jej małoletnich dzieci, które wymagałoby uruchomienia wydatków z budżetu związanych z pomocą społeczną”6.
„Podatnik występujący o umorzenie zaległości podatkowej winien przedstawić swoją sytuacje majątkową i udokumentować zarówno uzyskiwane dochody, jak i ponoszone wydatki. Brak udokumentowania poniesienia przedstawionych przez podatnika wydatków nie zwalnia jednak organu podatkowego z obowiązku stosowania przepisów regulujących postępowanie podatkowe. W takiej sytuacji organ podatkowy winien ocenić, czy kwoty wskazane przez podatnika w oświadczeniu zasługują na uwzględnienie, czy też nie i z jakich przyczyn”7.
Generalnie można stwierdzić, iż ciężar dowodu w dużej mierze spoczywa na stronie postępowania ubiegającej się o udzielenie ulgi w spłacie zobowiązań podatkowych. Jest to podpierane tym, iż strona posiada większą wiedzę na temat faktów, którymi to uzasadnia swój wniosek. Nie można zapomnieć oczywiście o tym, iż organ podatkowy nie ma interesu prawnego w udzieleniu ulgi w rozliczeniu należności podatkowych.
Przesłanki ważnego interesu podatnika lub interesu publicznego
Bez ustalenia stanu faktycznego nie można ocenić, czy w sprawie występuje ważny interes podatnika lub interes publiczny, będący przesłanką uprawniającą organ podatkowy do udzielenia ulgi w spłacie zobowiązań podatkowych8. Ustalając przesłanki zastosowania tych ulg, ustawodawca użył w art. 67a §1 o.p. zwrotów niedookreślonych „ważny interes podatnika” lub „interes publiczny”, co można uznać za swoistą klauzulę generalną odsyłającą do ocen pozaprawnych. Należy przyjąć, że klauzula ta określa dyrektywy wyboru organu podatkowego, co wymaga każdorazowego dokonania oceny skutków rozstrzygnięć prawnych z punktu widzenia respektowania wartości, jakie kryć się mogą pod pojęciem interesu publicznego lub ważnego interesu podatnika9. Prawidłowość przeprowadzenia oceny dowodów jest niezwykle ważna, z uwagi na to, iż ustawodawca nie przesądza jakie fakty mogą dostatecznie uzasadniać wniosek podatnika, któremu należałoby udzielić ulgi w spłacie zobowiązań podatkowych. W świetle tej konstatacji całkowicie nieuzasadnione są występujące czasem w praktyce orzeczniczej organów podatkowych oceny, że tylko określone zdarzenia, na przykład losowe, czy też w inny sposób od podatnika całkowicie niezależne, stanowią dostateczną podstawę pozytywnego zastosowania art. 67a § 1 o.p.10 .
W związku z faktem, iż ustawodawca zawarł w przepisie art. 67a § 1 o.p. zapis o tym, że organ może na wniosek podatnika udzielić ulgi w spłacie zobowiązań podatkowych, rzetelna ocena całości materiału dowodowego jest niezwykle ważna, gdyż organ nie jest związany obowiązkiem wydania pozytywnej dla podatnika. Treść decyzji jest zupełnie zależna od organu podatkowego, a ten z kolei podejmuje ją na podstawie materiału dowodowego. Fakty udowodnione w postępowaniu podatkowym to takie, co do których poza subiektywną pewnością, a więc przekonaniem organu podatkowego o prawdziwości ustaleń, istnieją także informacje, w świetle których mówić można o obiektywnej,
a więc dającej się skontrolować, ocenie trafności wysnutych przez organ podatkowy spostrzeżeń i wniosków11. Warto tu jednak przytoczyć pewne regulacje Ordynacji podatkowej, którymi jest związany organ podatkowy w trakcie oceny materiału dowodowego:
Zgodnie z art. 191 o.p.:
„Organ podatkowy ocenia na podstawie całego zebranego materiału dowodowego czy dana okoliczność została udowodniona.”12
oraz art. 192 o.p.:
„Okoliczność faktyczna może być uznana za udowodnioną, jeżeli strona miała możliwość wypowiedzenia się co do przeprowadzonych dowodów.”13
Udowodnienie faktów, które byłyby wystarczające do uznania wniosku o udzielenie ulgi w spłacie zobowiązań podatkowych, czyli ziszczenie się przesłanki ważnego interesu podatnika bądź interesu publicznego, pozwala na dokonanie pozytywnej subsumpcji oraz wydanie decyzji zgodnie z żądaniem strony.
O istotnym znaczeniu oceny materiału dowodowego mówi również orzecznictwo. „Ze względu na konstrukcje art.67a § 1o.p., użyte w nim zwroty „ważny interes podatnika” i „interes publiczny” odnoszą się do hipotezy normy i wskazują sytuację faktyczną, w której można dokonać umorzenia zaległości podatkowej lub odsetek za zwłokę. Organ podatkowy dysponuje pewnym zakresem swobody zarówno w odniesieniu do wykładni tych pojęć, jak i oceny sytuacji faktycznej. Tej swobody w zakresie wykładni pojęć nieostrych, jakimi są niewątpliwie obie przesłanki umorzenia zaległości podatkowych i oceny sytuacji faktycznej warunkującej zaistnienie jednej z nich, nie można utożsamiać z zastosowaniem przez organ tzw. uznania administracyjnego. Z samym uznaniem, a więc z zastosowaniem dyspozycji omawianej normy prawnej, będziemy mieli do czynienia dopiero wówczas, gdy organ podatkowy stwierdzi istnienie jednej z tych przesłanek lub obu łącznie”14. W praktyce organ bardzo często dokonuje oceny okoliczności faktycznych takich jak tego, czy zaległość podatkowa jest wynikiem zawinionego zachowania podatnika oraz czy udzielenie ulgi w spłacie zobowiązania podatkowego w tym przypadku rzeczywiście przyczyni się do jego spłacenia.
Jak uzyskać ulgę w spłacie zobowiązań podatkowych w czasach pandemii
W celu wszczęcia postępowania podatkowego w sprawie udzielenia ulgi w spłacie zobowiązań podatkowych należy wystąpić z wnioskiem do właściwego Naczelnika urzędu skarbowego. Podatnicy (nie tylko przedsiębiorcy) na podstawie art. 67 Ordynacji podatkowej mogą wnioskować o:
rozłożenie na raty należności podatkowych (Wniosek RAT-Z),umorzenie zaległości podatkowej (wniosek UZ-M), odroczenie terminu zapłaty należności podatkowych (wniosek TER-Z).
W uzasadnieniu wniosku należy wskazać okoliczności faktyczne, które po obiektywnej analizie organów skarbowych wskazywały na ważny interes podatnika lub interes publiczny. Ponadto do wniosku należy dodać załączniki zawierające dodatkowe informacje, które pomogą organowi ocenić stan faktyczny oraz podjąć właściwą decyzje. Takimi wspomagającymi dokumentami będzie na przykład oświadczenie o sytuacji majątkowej podatnika, oświadczenie o posiadanych nieruchomościach czy formularz informacji przy ubieganiu się o pomoc de minimis.
Warto wskazać, iż linia orzecznicza ukierunkowuje się w stronę przychylną wobec podatników: „ulgi w spłacie zobowiązań są instrumentem nadzwyczajnym, jednak brak ich zastosowania nie powinien prowadzić do skutków niepożądanych z perspektywy społeczeństwa i podatnika oraz jego najbliższych. W szczególności pod uwagę powinny być brane zasady sprawiedliwości społecznej, etyki, zaufania do organów państwa”15.
Jeżeli wniosek dotyczy rozłożenia zaległości podatkowej, należy wskazać przede wszystkim liczbę rat, wysokość rat oraz daty spłaty poszczególnych wpłat przez podatnika. W razie uzyskania pozytywnej decyzji należy trzymać się deklarowanych kwot oraz rat, gdyż jednokrotne opóźnienie w spłacie unieważnia decyzje o rozłożeniu raty w konsekwencji kwota zobowiązana staje się należna w pełnej kwocie wraz z odsetkami.
W czasie epidemii Covid-19, zgodnie z zaleceniami Ministerstwa Finansów, urzędy mają w sposób bardziej „łaskawy” traktować podatników przy wykazywaniu przez nich ważnego interesu podatnika oraz interesu publicznego.
Rzecznik Małych i Średnich Przedsiębiorców zaapelował do Ministra Finansów, Funduszy i Polityki Regionalnej o zwrócenie się do samorządowych organów podatkowych o przychylne podejście do składanych przez mikroprzedsiębiorców, małych i średnich przedsiębiorców wniosków o udzielenie ulg podatkowych, polegających na rozłożeniu na raty oraz umorzeniu zaległych zobowiązań w podatku od nieruchomości. Wedle opinii Rzecznika MŚP ulgi w spłacie zaległych zobowiązań publicznoprawnych powinny być udzielane przedsiębiorcom w jak najszerszym zakresie, bez zbędnych formalności i nadmiernego rygoryzmu. Jak informuje resort finansów: „pomoc podatnikom jest priorytetem dla Krajowej Administracji Skarbowej. Urzędy skarbowe kładą duży nacisk na to, by rozstrzygnięcia w sprawach przyznawania ulg w spłacie zobowiązań podatkowych były wydawane możliwie jak najszybciej, bez zbędnej zwłoki i bez rozbudowanego postępowania dowodowego. W przypadku rozstrzygania spraw dotyczących przyznawania ulg organy podatkowe za każdym razem analizują sytuację wnioskodawcy pod kątem istnienia interesu publicznego, a także ważnego interesu podatnika.
W odpowiedzi Minister Finansów poinformował Rzecznika MŚP, iż w kwestii stosowania przez samorządowe organy podatkowe ulg dla przedsiębiorców, którzy znaleźli się w trudnej sytuacji finansowej z powodu pandemii skierował pismo do prezesów regionalnych izb obrachunkowych. W piśmie tym, Minister Finansów przekazał prezesom regionalnych izb obrachunkowych zaktualizowane informacje w zakresie dostępnych instrumentów wsparcia w podatku od nieruchomości i opłacie targowej. Wskazał, że nowelizacją z dnia 9 grudnia 2020 r. ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych została przedłużona możliwość stosowania przez gminy preferencji w podatku od nieruchomości polegających na możliwości wprowadzenia zwolnienia oraz przedłużenia terminów płatności rat podatku od nieruchomości. Jednocześnie zawieszono pobór opłaty targowej w 2021 r. W postępowaniu sprzed epidemii w przypadku decyzji o odroczeniu płatności lub rozłożenia na raty należności podatkowych pobierana była opłata prolongacyjna. Zgodnie przyjętym art. 15 zzzh ustawy z dnia 31 marca 2020 r. o zmianie ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych oraz niektórych innych ustaw, nie nalicza się ww. opłaty prolongacyjnej na podstawie wniosku złożonego w okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii albo w okresie 30 dni następujących po ich odwołaniu.
Przedsiębiorcy, którzy posiadają zaległości podatkowe lub już teraz wiedzą, iż spłata należnego zobowiązania podatkowego będzie zbyt uciążliwa dla dalszej działalności przedsięwzięcia, mogą skorzystać z pomocy państwa, która jest określona w programie „Polskie środki antykryzysowe – COVID-19” – program dotyczący ulg w spłacie zobowiązań podatkowych na podstawie Ordynacji podatkowej. Składając wniosek do właściwego urzędu skarbowego, mogą starać się o:
- odroczenie terminu płatności podatku lub rozłożenie zapłaty podatku na raty;
- odroczenie lub rozłożenie na raty zapłaty zaległości podatkowej wraz z odsetkami za zwłokę
Wsparcie takie może być udzielone przedsiębiorcy, u którego nastąpił spadek obrotów gospodarczych z powodu COVID-19 o co najmniej 25% w dowolnym miesiącu przypadającym po 31 stycznia 2020 r., w porównaniu do miesiąca poprzedniego lub analogicznego miesiąca roku poprzedniego. Możliwość zastosowania ulgi (odroczenie terminu płatności bądź rozłożenie zaległości podatkowej na raty) dotyczy podatku, którego termin płatności upływa po 31 grudnia 2019 r., i zaległości podatkowej powstałej po 31 grudnia 2019 r.
Przedsiębiorca, składając do właściwego organu podatkowego wniosek o udzielenie ulgi, a także informacje potwierdzające spadek obrotów, powinien dołączyć uproszczony formularz informacji przedstawianych przy ubieganiu się o pomoc publiczną związaną z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19 oraz jej skutków. Pomoc w spłacie zobowiązań podatkowych musi być udzielona przed 31 grudnia 2021 r., a termin odroczenia lub spłaty ostatniej raty nie może być późniejszy niż 31 grudnia 2022 r. Oczywiście te daty mogą ulec zmianie w związku z dalszym rozwojem sytuacji z epidemią w kraju.
Podsumowanie
Odroczenie terminu płatności czy rozłożenie jej na raty jest instrumentem dostępnym dla podatników w określonych sytuacjach i może być skutecznym narzędziem, poprawiającym płynność finansową przedsiębiorstw. W dobie epidemii Covid-19 wniosek o ulgę podatkową może zagwarantowa byt działalności gospodarczej, wygrać czas, aby na przykład uruchomić procesy ukierunkowane na zmianę branży czy specyfiki działalności. Warto, aby podatnik przeanalizował swoją sytuację, w sposób prawidłowy zgromadził dokumenty, tak by postępowanie o udzielenie ulgi podatkowej zakończyło się dla niego pozytywnie,
a nie było przedłużane w czasie podczas oczekiwania przez organ podatkowy na uzupełnienie braków formalnych w sprawie, na przykład wniosków czy oświadczeń majątkowych.
Wytyczne Ministerstwa Finansów zmierzają do złagodzenia przesłanek kwalifikujących do przyznania ulgi, która może uratować działalność i zapewnić przedsiębiorcy płynność finansową. Niestety jednak liczba wniosków
o udzielenie ulg w spłacie zobowiązań podatkowych rośnie z dnia na dzień co w konsekwencji przekłada się na wydłużenie czasu oczekiwania na wydanie decyzji w sprawie co w niektórych sytuacjach może przesądzić o dalszym istnieniu przedsiębiorstwa.
__________________________
1 Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997r. Ordynacja podatkowa (Dz. U. z 2021 r. poz. 72)
2 J. Brolik, Postępowanie podatkowe w przedmiocie ulg w spłacie zobowiązań podatkowych z art. 67A §1 Ordynacji podatkowej, s.174,https://repozytorium.uwb.edu.pl/jspui/bitstream/11320/7460/1/J_Brolik_Postepowanie_podatkowe_w_przedmiocie_ulg_w_splacie_zobowiazan_podatkowych.pdf (dostęp 24.05.2021 r.)
3 Poza przypadkiem udzielenia ulgi w spłacie zobowiązań podatkowych na podstawie art. 67d o.p.
4 A. Hanusz, Podstawa faktyczna rozstrzygnięcia podatkowego, Wydawnictwo Wolters Kluwer SA, Kraków 2004, s. 181-183.
5 Wyrok NSA z dnia 25 sierpnia 2011r., II FSK 488/10 Lex nr 893831.
6 Wyrok NSA z dnia 6 sierpnia 2010r., II FSK 451/09 Lex nr 745737.
7 Wyrok NSA z dnia 13 listopada 2007r., II FSK 1354/06 Lex nr 439993
8 Wyrok NSA z dnia z dnia 25 kwietnia 2008r., II FSK/346/07 Lex nr 541863
9 R. Mastalski, B. Adamiak, J. Borkowski, J. Zubrzycki, Ordynacja podatkowa. Komentarz, Wrocław 2009, s. 335
10 J. Brolik, op.cit., s.174.
11 Ibidem
12 Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997r. Ordynacja podatkowa (Dz. U. z 2021 r. poz. 72)
13 Ibidem
14 Wyrok NSA z dnia 26 sierpnia 2010r., II FSK 689/09 Lex nr 745807
15 Wyrok NSA z dnia 14 stycznia 2020r., II FSK 819/19
